Λατινισμοί

- τα "έπεα πτερόεντα" δηλαδή τα φτερωτά λόγια της λατινικής γλώσσας.



 Μερικά εκλεκτά λατινικά "έπεα πτερόεντα" από τη γλώσσα των διανοούμενων και της επιστήμης.
Είσαι άξεστος και ανόητος και θέλεις να παραπλανήσεις τον κόσμο; Το μόνο που χρειάζεται είναι να μάθεις απ' έξω τρεις ή τέσσερις λατινικές εκφράσεις.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Ο Λατίνος Κικέρων είπε: «Οι Λατίνοι λαός αγροτικός ξεκίνησαν με 250 λέξεις αντλώντας με το τσουβάλι λεξιλόγιο από την Ελληνική» (Πλουτάρχου Βίοι Παράλληλοι), ενώ ο διάσημος Γάλλος Γλωσσολόγος MEILLET είπε «μόνο τον καιρό του Αυτοκράτορος Αυγούστου, διολίσθησαν από τα Ελληνικά στα Λατινικά 10,000 λέξεις ».


Ab abusu ad usum non valet consequentia  (αb αbούσου αd ούζουμ νον βάλετ κονσεκβέντια)  - Η κατάχρηση δεν αίρει τη χρήση.
Ad turpia nemo obligatur  (αd τούρπια νέμο οbλιγκάτουρ) - Σε επαίσχυντη πράξη κανέναν δεν υποχρεώνουν.
Aetas parentum peior avis tulit nos nequiores  (έτας παρέντουμ πέγιορ άβις τούλιτ νος νεκβιόρες) -  Η γενιά των πατεράδων χειρότερη απ' την γενιά των παππούδων γέννησε εμάς περισσότερο χειρότερους. (Οράτιος)
Anguis in herba  (άνγκουις ιν χέρμπα) -  Φίδι κάτω απ' το χόρτο (τα ωραία πράγματα κρύβουν κίνδυνους).
Aquila non captat muscas  (άκβιλα νον κάπτατ μούσκας) -  Ο αετός μύγες δεν πιάνει . (Λατινική ρήση)
Argumentum ad crumenam  (αργκουμέντουμ αd κρουμέναμ) -  Επιχείρημα με το βαλάντιο (η δύναμη του χρήματος).
Artes molliunt mores  (άρτες μόλιουντ μόρες) -  Οι τέχνες μετριάζουν τα πάθη. (Οβίδιος)
Audiatur et altera pars  (αουdιάτουρ ετ άλτερα πάρς) -  Ας ακουστεί και η άλλη πλευρά. (Ελληνική ρήση)
Aut prodesse volunt aut delectare poetae  (άουτ προdέσε βόλουντ άουτ dελεκτάρε ποέτε) -  Οι ποιητές επιθυμούν να είναι είτε ωφέλιμοι είτε ευχάριστοι. (Οράτιος)
Alter ego (άλτερ έγκο) – Άλλος εαυτός
Aetas parentum peior avis tulit nos nequiores (έτας παρέντουμ πέγιορ άβις τούλιτ νος νεκβιόρες) - Η γενιά των πατεράδων χειρότερη απ' την γενιά των παππούδων γέννησε εμάς περισσότερο χειρότερους. (Οράτιος)
Ab irato (αb ίρατο) – Εν βρασμό ψυχής.
Ad augusta per angusta (αd αυγούστα περ ανγκούστα) – Στο θρίαμβο μέσα από στενωχώριες.
Ad captandum vulgus (αb καπτάντουμ βούλγκους) – Λόγια για να πάρω με το μέρος το λαό.
Annuit coeptis (άνουιτ κοέπτις) – Ο Θεός ευνοεί τις επιχειρήσεις μας.
Arcanum arcanorum (αρκάνουμ αρκανόρουμ) – Το μυστικό των μυστικών.
Ars amatoria (αρς αματόρια) – Ερωτική τέχνη.
Ars est celare artem (αρς εστ κελάρε άρτεμ) – Είναι τέχνη να αποκρύπτεις την τέχνη.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Ρωμαίοι από παράσταση που βρέθηκε στην Πομπηία

Bene qui latuit, bene vixit  (bένε κβι λάτοθιτ bένε βίξιτ) -  Καλά έζησε εκείνος που έζησε απαρατήρητος. (Οβίδιος)
Boni pastoris est tondere pecus, non deglubere  (bόνι παστόρις εστ τoνdέρε πέκους, νον dεγκλούbερε) -  Ο καλός τσοπάνος προτιμά να κουρεύει τα πρόβατα και όχι να τα γδέρνει.
Beneficium accipere liberstatem est vendere (bενεφίτσιουμ ακκίπερε λιbερστάτεμ εστ βένdερε) – Όταν δέχεται κανείς μια χάρη (δώρο), πουλάει την ελευθερία του.

Cane che abbala non morde (Ital.)  (κάνε τσε αbάλα νον μόρdε)-  Σκύλος που γαβγίζει, δε δαγκώνει.
Cantabit vacuus coram latrone viator  (καντάbιτ βάκουους κόραμ λατρόνε βιάτορ) -  Ο οδοιπόρος που τίποτα δεν έχει, μπορεί να τραγουδάει όταν βλέπει τους ληστές (Ιουβενάλιος)
Castigo te non quod odio habeam, sed quod amem  (καστίγκο τε νον κβοd όdιο χάbεαμ, σεd κβοd άμεμ) -  Τιμωρώ, όχι γιατί μισώ, αλλά διότι αγαπώ.
Casus belli  (κάζους bέλι) -  Αφορμή πολέμου.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Το περίφημο ρωμαϊκό μωσαϊκό των Τεσσάρων Εποχών: από τα εκθέματα στο Εθνικό Μουσείο «αλ-Τζαμαχιρίγια» της Λιβύης



Caudan jactare popello (Ital.)  (κάουdαν τζεκτάρε ποπέλο) -  Κουνάει την ουρά του στον όχλο (κολακεύει τον όχλο).
Chi va piano, va sano (Ital.)  (τσι βα πιάνο, βα σάνο)-  Ο βαδίζων σιγά, προχωράει ασφαλώς.
Cibus, onus et virga asino  (κίbους, όνους ετ βίργκα αζίνο) -  Ο γάιδαρος χρειάζεται τροφή, φορτίο και μαστίγιο. (Μαρτίνος Λούθηρος)
Copia ciborum subtilitas animi impeditur  (κόπια κιbόρουμ σουbτίλιτας άνιμι ιμπεdίτουρ) -  Το περιττό φαΐ εμποδίζει την λεπτότητα του νου. (Σενέκας)
Cui prodest? (κούι πρόdεστ?) -  Σε ποιόν συμφέρει;
Cum rem animus occupavit, verba ambiunt  (κουμ ρεμ άνιμους οκουπάβιτ, βέρbα άμbιουντ) -  Όταν ο νους έπιασε την ουσία της υπόθεσης, τα λόγια έρχονται από μόνα τους. (Σενέκας)
Cum tacent, clamant  (κουμ τάκεντ, κλάμαντ) -  Με τη σιωπή τους φωνάζουν. (Κικέρων)
Credo quia absurdum (κρεντο κβια αμπσουρντουμ) - Πιστεύω, επειδή είναι παράλογο
Convenienter naturae vivere (κονβενιέντερ νατούρε βίβερε) – Να ζει κανείς σύμφωνα με τη φύση. (Κικέρων)
Cum tacent, clamant (κουμ τάκεντ κλάμαντ) – Ενώ σιωπούν, κραυγάζουν.

De asini umbra disceptare  (dε αζίνι ούμbρα dισκεπτάρε) -  Συζήτηση περί ονού σκιάς. (Δημοσθένης)
De mortuis aut bene, aut nihil  (de μόρτουις άουτ bένε, άουτ νίχιλ) -  Για τους νεκρούς ή καλά λόγια ή τίποτα. (Χείλων)
Dente lupus, cornu taurus petit  (dέντε λούπους, κόρνου τάουρους πέτιτ) -  Με τα δόντια ο λύκος και με τα κέρατα ο ταύρος επιτίθεται.
Dentibus albis  (dέντιbους άλbις) -  Με λευκά δόντια (οι σατιρικοί ποιητές δαγκώνουν με λευκά δόντια).
Dixi et animam meam salvavi  (dίξι ετ άνιμαμ μέαμ σαλβάβι) -  Τα είπα και έσωσα τη ψυχή μου. (Βίβλος)
Docendo discimus  (dοκένdο dίσκιμους) -  Μαθαίνοντας τους άλλους, μαθαίνουμε και οι ίδιοι. (Σενέκα)
Ducunt volentem fata, nolentem trahunt  (dούκουντ βολέντεμ φάτα, νολέντεμ τράχουντ) -  Εκείνον που επιθυμεί να προχωράει η μοίρα των συνοδεύει, εκείνον που δεν επιθυμεί τον σέρνει. (Κλέανθης)
Dulce laudari a laudato viro  (dούλκε λαουdάρι α λαουdάτο βίρο) -  Ευχάριστο να δέχεσαι έπαινο από τον άνθρωπο που είναι αξιέπαινος.
Dubito ergo sum  (dούbιτο έργκο σουμ) -  Αμφιβάλλω, άρα υπάρχω
Damnant quod non intelligunt (dάμωναντ κβοd νον ιντέλιγκουντ) – Καταδικάζουν ό, τι δεν καταλαβαίνουν.
Ex cathedra (εκς κάθεdρα) – Από του ύψους της αυθεντίας που παρέχει μια θέση
Ex more (εκς μόρε) – Σύμφωνα με τα ήθη
Epicuri de grege porcus (επικούρι dε γκρέγκε πόρκους) – Χοίρος από την αγέλη του Επικούρου (για αυτούς που επιδιώκουν τις απολαύσεις)

Facit indignatio versum   (φάκιτ ινdιγκνάτιο βέρσουμ) -  Η αγανάκτηση κάνει το στίχο (Ιουβενάλιος)
Festina lente  (φεστίνα λέντε) -  Σπεύδε βραδέως. (Θέογνις από τα Μέγαρα)
Fiat lux  (φίατ λουξ) -  Ας λάμπει το φως. (Βίβλος)
Flagrante delicto (φλαγκράντε dελίκτο) – Επ’ αυτοφώρου
Fronti nulla fides (φρόντι νούλα φίdες) – Καμιά εμπιστοσύνη στο πρόσωπο, στην εμφάνιση.
Furor loquenti (φουρόρ λοκβέντι) – Μανία για ομιλία.
Furor scribendi (φουρόρ σκριbένdι) – Μανία για γράψημο.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Το Ρωμαικό δίκαιο, υπήρξε η βάση και της σημερινού δικονομικού δικαίου. ("Corrupt Legislation", 1896. Mural by Elihu Vedder. Lobby to Main Reading Room, Library of Congress Thomas Jefferson Building, Washington, D.C.)



Genus irritabile vatum  (γκένους ιριτάbιλε βάτουμ) -  Η ευέξαπτη φυλή των ποιητών. (Οράτιος)
Gutta cavat lapidem non vi sed saepe cadendo  (γκούτα κάβατ λάπιdεμ νον βι σενd σέπε καdένdο) -  Η σταγόνα τρυπώνει την πέτρα, όχι με τη δύναμή της, αλλά με αλλεπάλληλες πτώσεις. (Οβίδιος)
Gallina scripsit (γκαλίνα σκρίπσιτ) – Η κότα έγραψε, δηλαδή ορνιθοσκαλίσματα 

Honestus rumor alterum est patrimonium  (χονέστους ρούμορ άλτερουμ εστ πατριμόνιουμ) -  Η καλή φήμη είναι καλή κληρονομιά.
Homo clausus  (χόμο κλάουσους) -  Κλειστός άνθρωπος.
Homo consumens  (χόμο κονσούμενς) -  Καταναλωτικός άνθρωπος.

Ignoti nulla cupido  (ιγκνότι νούλλα κούπιdο) -  Καμιά επιθυμία του αγνοούμενου. (Οβίδιος)

Labor est etiam ipse voluptas  (λάbορ εστ έτιαμ ίπσε βόλουπτας) -  Η εργασία από μόνη της είναι απόλαυση.
Labor quasi callum quoddam obducit dolori  (λάbορ κβάζι κάλουμ κβόdαμ οbdούκιτ dολόρι) -  Η δουλειά σαν να δημιουργεί κάποιο ροζιάρικο φραγμό ενάντια στον πόνο. (Κικέρων)
Lapsus calami  (λάπσους κάλαμι) -  Λάθος, αμάρτημα της πένας (παραδρομή της γραφίδας).
Leve fit, quod bene fertur onus  (λέβε φιτ κβοd bένε φέρτουρ όνους) -  Το βάρος γίνεται πιο ελαφρό όταν το κουβαλάς με υπακοή. (Οβίδιος)
Longum iter est per praecepta  (λόνγκουμ ίτερ εστ περ πρεκέπτα) -  Είναι μακρόχρονος ο δρόμος της διδαχής. (Σενέκα).

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Μέχρι το 174 π.Χ. δεν υπήρχαν στη Ρώμη επαγγελματίες μάγειρες. Μετά τους πολέμους άρχισαν να αγοράζουν σκλάβους που ήταν μάγειρες, ζαχαροπλάστες και φουρνάρηδες οι οποίοι πωλούνταν σε πολύ ψηλές τιμές, ταυτόχρονα άρχισαν και να επηρεάζονται από τους Έλληνες και τις συνήθειές τους σχετικά με την κατανάλωση κρασιού και τελετουργίας στο φαγητό.


Maior e longinquo reverentia  (μάγιορ ε λονγκίνκβο ρεβερέντια) -  Καλύτερα από μακριά ο σεβασμός (το γόητρο, η γοητεία, η επιβολή του άγνωστου). (Τάκιτος)
Majore pennas nido  (ματζόρε πένας νίdο) -  Τα φτερά μεγαλύτερα από τη φωλιά (για τις φιλοδοξίες μεγαλύτερες από τις δυνατότητες).
Medice, cura te ipsum!  (μεδίκε κούρα τε ίπσουμ) -  Γιατρέ! γιάτρεψε τον εαυτό σου. (Βίβλος)
Memento mori  (μεμέντο μόρι) -  Να θυμάσαι το θάνατο.
Multa paucis (μούλτα πάουκις) -  Πολλά δια ολίγων.
Mens sana in corpore sano (μενς σάνα ιν κόρπορε σάνο) – Νους υγιής εν σώματι υγιεί
(Ιουβενάλιος).
Major e longinquo reverential (μάτζορ ε λονγκίνκυο ρεβερέντιαλ) – Μεγαλύτερος ο σεβασμός εξ αποστάσεως (η γνωριμία, η οικειότητα και η καθημερινή επικοινωνία απομυθοποιεί πρόσωπα και γεγονότα).

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Η ζωή των γυναικών στην Ρωμαϊκή κοινωνία.


Natura sanat, medicus curat morbos  (νατούρα σάνατ, μέdικους κούρατ μόρbος) -  Ασχολείται με τις αρρώστιες ο γιατρός, αλλά γιατρεύει η φύση. (Ιπποκράτης)
Nihil habeo, nihil timeo  (νίχιλ χάbεο, νίχιλ τίμεο) -  Τίποτα δεν έχω, τίποτα δε φοβάμαι (Ιουβενάλιος)
Nosce te ipsum  (νόσκε τε ίπσουμ) -  Γνώθι σαυτόν. (Θαλής)
Nulla placida quies est, nisi quam ratio composuit  (νούλλα πλάκιdα κβίες εστ, νίζι κβαμ ράτιο κομπόζουιτ) -  Μόνο το μυαλό μπορεί να εξασφαλίσει τη γαλήνη. (Σενέκας)
Natura non vincitur, nisi parendo  (νατούρα νον βίνκιτουρ νίζι παρένdο) -  Η Φύση δεν υποτάσσεται, παρά μόνον σ' όποιον την υπακούει.
Non multa possidentem vocaberis beatum (νον μούλτα ποσιdέντεμ bεάτουμ) – Ποτέ σου δε θα ‘λεγες ευτυχισμένο τον κάτοχο πολλών αγαθών.
Non omnia possumus omnes (νον όμνια ποσούμους όμνες) ¬– Δεν μπορούμε όλοι όλα (κανείς δεν μπορεί να είναι ειδικός σε όλα).
Omne tulit punctum, qui miscuit utile dulci  (όμνε τούλιτ πούνκτουμ κβι μίσκουιτ ούτιλε dούλκι) -  Αξίζει επιδοκιμασία εκείνος που συνδυάζει το τερπνόν με ωφέλιμο. (Οράτιος)
Omnia mea mecum porto  (ομνια μέα μέκουμ πόρτο) -  Όλα τα δικά μου τα έχω μαζί μου. (Βίας)
Optat ephippia bos piger, optat arare caballus  (όπτατ εφίπια bος πίγκερ, όπταν αράρε καbάλους) -  Το οκνηρό βόδι θέλει τη σέλλα, αλλά το οκνηρό άτι θέλει να οργώνει. (Οράτιος)
O tempora! O mores!  (Ο τέμπορα, ο μόρες) -  Ω καιροί! Ω ήθη! (Κικέρων)
Odi profanum vulgus et arceo (όdι προφάνουμ βούλγκους ετ άρκεο) – Μισώ τον όχλο και μένω μακριά του. (Οράτιος)

Panem et circenses  (πάνεμ ετ κίρκενσες) -  Άρτων και θεάματα (Ιουβενάλιος)
Per aspera ad astra  (περ άσπερα αd άστρα) -  Μες απ' τα αγκάθια στ' άστρα. (Σενέκας)
Primum vivere deinde philosophari  (πρίμουμ βίβερε dέινdε φιλοσοφάρι) -  Πρώτα να ζεις και ύστερα να φιλοσοφείς.
Primus in orbe deos fecit timor  (πρίμους ιν όρbε dέος φέκιτ τίμορ) -  Τους θεούς πρώτος δημιούργησε ο φόβος.
Primus inter pares (πρίμους ίντερ πάρες) – Πρώτος μεταξύ ίσων
Piscem nature doces (πίσκεμ νατούρε dόκες) – Διδάσκεις το ψάρι να κολυμπά.
Pulvis et umbra sumus (πούλβις ετ ούμbρα) – Είμαστε σκόνη και σκιά (Οράτιος).
Quo vadis?  (κβο βάdις) -  Πού πας; (Βίβλος)
Quis custodier ipsos custodes? (κβις κουστοdιερ ίπσος κουστόdες) – Ποιος ελέγχει τους ελέγχοντες;
Quas tu edes colubras? (κβας του έdες κολούbρας) – Τι φίδια θα βγάλεις απ’ το στόμα σου;
Qui bene amat bene castigat (κβι bένε άματ bένε κάστιγκατ) – Όποιος αγαπά, παιδεύει.
Qui scribt bis legit (κβι σκριbτ bις λέγκιτ) – Όποιος γράφει, δυο φορές διαβάζει.

Radix malorum est cupiditas  (ράdιξ μαλόρουμ εστ κουπίdίτας) -  Η ρίζα του κακού είναι η επιθυμία.
Recte facti fecisse merces est  (ρέκτε φάκτι φέκισε μέρκες εστ) -  Η ανταμοιβή για την καλή πράξη είναι η πραγματοποίησή της. (Σενέκας)

Sapienti sat  (σαπιέντι σατ) -  Για εκείνον που καταλαβαίνει αρκεί.
Sine ira et studio  (σίνε ίρα ετ στούdιο) -  Χωρίς οργή και εύνοια. (Τάκιτος).

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Ρωμαία η οποία ανήκει στην άρχουσα τάξη.



Traduttore, traditore (Ital.) (τραdουτόρε, τραdιτόρε) -  Μεταφραστής, προδότης (για τις μεταφράσεις που αδυνατούν να αποδώσουν απόλυτα και πιστά το πνεύμα και την πρόθεση του συγγραφέα).
Tantum possumus, quantum scimus  (τάντουμ πόσουμους κβάντουμ σκίμους) -  Τόσο μπορούμε, όσο γνωρίζουμε.
Tabula rasa (τάbουλα ράσα) – Αποξασμένος πίνακας (λευκό χαρτί).
Timeo hominem unius libri (τίμαιο χόμινεμ ούνιους λίbρι) – Φοβούμαι τον άνθρωπο του ενός βιβλίου. (Θ. Ακινάτης)

Urbi et orbi (ούρμπι ετ όρbι) – Στην πόλη και στην οικουμένη, παντού.
Ultima verba (ούλτίμα βέρbα) – Τελευταία λόγια (προ του θανάτου)
Ubi bene ibi patria (ούbι bένε ίbι πάτρια) – Όπου καλώς, εκεί πατριδα.

Varietas delectat  (βαρίετας dελέκτατ) -  Η ποικιλία δίνει απόλαυση.
Veni, vidi, vici  (βένι βίdι βίκι) -  Ήρθα, είδα, ενίκησα. (Ιούλιος Καίσαρας)
Verba volant scripta manent  (βέρbα βόλαντ σκρίπτα μάνεντ) -  Τα λόγια πετούν, τα γραπτά μένουν.
Vanitas vanitatum (βάνιτας βανιτάτουμ) – Ματαιότης ματαιοτήτων (τα πάντα ματαιότης).

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Ρωμαίοι Μονομάχοι

• felix qui potuit rerum cognoscere causas. (Virg. georg.) Ευτυχής όποιος μπόρεσε να μάθει τις αιτίες των πραγμάτων.
• Non omnia possumus omnes (Verg. Ecl.) Δεν μπορούμε όλα όλοι.
• rem tene, verba sequentur. (Cato.) Γίνε κύριος του θέματος, τα λόγια θα έρθουν μόνα τους.
• quod agas, id agas. (Plaut.) Ό,τι αποφασίζεις να κάνεις, να το κάνεις .
• Sunt nobis nulla profecto numina: cum caeco rapiantur saecula cursu,mentimur regnare Iovem. ( Λουκανός) Στ' αλήθεια δεν υπάρχουνε θεοί· οι αιώνες στα τυφλά κινούνται, ψεύδος ότι μας κυβερνά ο Δίας.
• Una salus victis, nullam srectare salutem (Veerg. Ae.) Μία σωτηρία απομένει σους νικημένους, να μην ελπίζουν σε καμιά σωτηρία.