Κατά Λεωκράτους

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Ο  Κατά Λεωκράτους λόγος διδασκόταν στα Γυμνάσια, στην εποχή των σκανδάλων και της παρακμής σήμερα πολύ αμφιβάλω αν τον διδάσκουν.



Ο Λυκούργος (390 π.Χ. - 324 π.Χ.) ήταν Αθηναίος πολιτικός και ρήτορας που συμπεριλαμβάνεται στον «Κανόνα των δέκα αττικών ρητόρων», στην περίοδο που είχε αρχίσει να συνέρχεται, η Αθήνα, μετά το βαρύ πλήγμα του Πελοποννησιακού πολέμου και την περιπέτεια των τριάκοντα τυράννων, άνηκε στην  αντιμακεδονικής μερίδας και ήταν σύμμαχος των μεγάλων ρητόρων Δημοσθένη και Υπερείδη. Καταγόταν από τη διακεκριμένη αθηναϊκή οικογένεια των Ετεοβουταδών και ήταν γιος του Λυκόφρονος.

 

Η ζωή του Λυκούργου συνδέεται με την εμφάνιση του Φιλίππου, του πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, και της παρακμής της Σπάρτης και των Θηβών, ιδιαίτερα μετά τη μάχη της Χαιρώνειας, το 338 π.Χ. και την ήττα του Αθηναϊκού και του Θηβαϊκού στρατού.

 

Οι Αθηναίοι, μετά την ήττα τους, στη Χαιρώνεια, φοβήθηκαν μήπως ο Φίλιππος επιτεθεί εναντίον της πόλεώς των. Για να εξασφαλίσουν την άμυνά της έλαβαν έκτακτα μέτρα. ένα από αυτά τα μέτρα ήταν η απαγόρευση της εξόδου (φυγής) των Αθηναίων πολιτών από αυτήν.

 

Η εκκλησία του Δήμου ψήφισε:

 

Ψήφισμα

 

«Μήτε τινά έξω γενέσθαι της πόλεως

Μήτε μην εκθέσθαι παίδας και γυναίκας»

 

(μήτε να εξέλθει κανείς από την πόλη,

μήτε να εξαποστείλουν οι Αθηναίοι τα παιδιά

και τις γυναίκες τους σ' άλλα μέρη)

 

Το ψήφισμα αυτό παραβίασε ένας πλούσιος Αθηναίος εργοστασιάρχης χαλκουργός, ονόματι Λεωκράτης. Η δειλία του Λεωκράτη και ο φόβος του, τον έκαναν να πάρει την οικογένειά του και όσα κινητά μπόρεσε και να φύγει κρυφά, για τη Ρόδο το 331 π.Χ. Δεν έφθανε αυτό. Ο Λεωκράτης, πρόλαβε να καταφύγει στη Ρόδο κάποιες ώρες πριν από την ψήφισή του νόμου.

Φθάνοντας στη Ρόδιο για να δικαιολογήσει τη φυγή του είπε ψέματα, ότι οι Μακεδόνες κατέλαβαν την Αθήνα και πολιορκούν τον Πειραιά. Η ανακρίβεια αυτή, για τους Αθηναίους είχε μεγάλες συνέπειες, διότι οι Ρόδιοι «μπλοκάρανε», εμπόδισαν όλα τα «σιταγωγά» πλοία (που ήταν φορτωμένα με σιτάρι) να έλθουν προς τον Πειραιά.

 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ :  Χώρος όπου συνεδρίαζε η Ηλιαία, το κυριότερο δικαστήριο του Αθηναϊκού κράτους. 

«Μετὰ τὰ ἐν Χαιρωνείᾳ δεινὰ ψήφισμα ποιεῖ ὁ τῶν Ἀθηναίω δῆμος, ὥστε μήτε τινὰ ἔξω γενέσθαι τῆς πόλεως, μήτε μὴν ἐκθέσθαι παῖδας καὶ γυναῖκας. Λεωκράτης οὖν τις ἐξελθὼν τῆς πόλεως, καὶ ἀφικόμενος ἐν Ῥόδῳ καὶ πάλιν ἐν Μεγάροις, ἦλθεν ἐν Ἀθήναις: καὶ παρρησιαζομένου αὐτοῦ κατηγορίαν ποιεῖται ὁ Λυκοῦργος αὐτοῦ ὡς προδότου.

ἡ δὲ στάσις ὅρος ἀντονομάζων: ὁμολογεῖ γὰρ καὶ ὁ Λεωκράτης ἀπολιπεῖν τὴν πόλιν οὐ μέντοι προδιδόναι. ἄλλοι στοχασμὸν ἀπὸ γνώμης, ὡς τοῦ μὲν ἐξελθεῖν ὁμολογουμένου, ἀμφιβαλλομένης δὲ τῆς προαιρέσεως, ποίᾳ γνώμῃ ἐξῆλθεν, εἴτ᾽ ἐπὶ προδοσίᾳ εἴτ᾽ ἐπὶ ἐμπορίᾳ. ἄλλοι δὲ ἀντίστασιν: λέγει γὰρ οὐκ ἐπὶ προδοσίᾳ τῆς πόλεως ἐξελθεῖν, ἀλλ᾽ ἐπὶ ἐμπορίᾳ. ἔοικε δὲ ἡ τοῦ λόγου ὑπόθεσις τῇ τοῦ κατὰ Αὐτολύκου.».

Ο Λεωκράτης, μετά από τρία χρόνια ήρθε στα Μέγαρα και έκανε τον έμπορο. Μετά από πέντε χρόνια, από τα Μέγαρα ήρθε στην Αθήνα και προκλητικά «βολτάριζε».

Ο Λυκούργος, άνθρωπος άτεγκτος, ηθικός, άκαμπτος, αλύγιστος, σκληρός, αδιάλλακτος, φιλόπατρις, υπερασπιστής της Δημοκρατίας, εχθρός της «καθηκοντοφυγιάς» και εχθρός αυτών που αρνούνται των στρατιωτικών υπηρεσιών προς την πατρίδα και φυγόστρατων, χωρίς κανένα ενδοιασμό, πολλές φορές είχε ζητήσει την θανατική καταδίκη, όσων αθετούσαν το προς την πατρίδα χρέος (κατά των Λυσικλή, Δημάδη, Μενέσαιχμου και Διηφίλου) και όσων ακολουθούσαν τακτική «φιλοτομαριστική».

Έτσι και στην περίπτωση του Λεωκράτη, βλέποντας ο Λυκούργος την προκλητική του συμπεριφορά, να κυκλοφορεί ελεύθερα και αναίσχυντα, τον Λεωκράτη, που είχε επαίσχυντα εγκαταλείψει την πόλη, την ώρα του κινδύνου, τον εμήνυσε για εσχάτη προδοσία στην εκκλησία του Δήμου.

Τόση ήταν η αυστρότητά του Λυκούργου στη διατύπωση των κατηγοριών του, ώστε οι αρχαίοι έλεγαν:

«Τον Λυκούργον ου μέλανι αλλά θανάτω χρίοντι (βρέχοντας) τον κάλαμον κατά των πονηρών ούτω συγγράφειν.».

Ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς γράφει για το ρήτορα:

«Ὁ δὲ Λυκοῦργος ἔστι διὰ παντὸς αὐξητικός, καὶ διῃρμένος, καὶ σεμνός, καὶ ὅλος κατηγορικός, καὶ φιλαλήθης, καὶ παρρησιαστικός• οὐ μὴν ἀστεῖος, οὐδὲ ἡδύς, ἀλλ' ἀναγκαῖος. Τούτου χρὴ ζηλοῦν μάλιστα τὰς δεινώσεις».

Η εκκλησία δέχθηκε την κατηγορία και τον παρέπεμψε (τον Λεωκράτη), στην Ηλιαία (ορκωτό λαϊκό δικαστήριο), στους «ομωκότες» δικαστές, που ήταν 5.000 (500 από κάθε φυλή. Οι φυλές ήταν 10). Οι 5.000 ηλιασταί χωριζόντουσαν σε 10 τμήματα.

Η δίκη αυτή έγινε το 330 π.Χ. ενώπιον ενός τμήματος που το αποτελούσαν 500 δικαστές και ενώπιον αυτών ο Λυκούργος εξεφώνησε τον κατά Λεωκράτους λόγο του.

Ο Λεωκράτης λόγω ισοψηφίας αθωώθηκε.

Στην αρχαία Αθήνα σε περίπτωση ισοψηφίας, νικητής αναδεικνυόταν ο κατηγορούμενος, διότι είχε υπέρ αυτού τη ψήφο της θεάς Αθηνάς.

Ο Λυκούργος με την αγόρευσή του συγκινεί με την ευγένειά του, την ηθική μεγαλοπρέπειά του και τον πατριωτισμό του. Διακρίνεται για τον ηθικό χαρακτήρα του και την άτεγκτη θέση του. Διακρίνεται για την ηθική του ανωτερότητα. Είναι ένας λόγος κατά των προδοτών, λιποτακτών, φυγοστράτων, των ασεβών, αγνωμόνων, καταχραστών του δημοσίου πλούτου.

Στην αρχαιότητα σώζονταν δεκαπέντε δικανικοί του λόγοι. Δύο απ' αυτούς εκφώνησε ο ίδιος στο δικαστήριο, για να υπερασπιστεί τον εαυτό του σε δίκες λογοδοσίας (εύθυνα).

Ο  Κατά Λεωκράτους λόγος του σώθηκε, ο ρήτορας εστιάζει στην ηθική και όχι τη νομική πλευρά του ζητήματος.

Μια ανάλογη καταγγελία διατύπωσε ο Λυκούργος και εναντίον ενός άλλου πολίτη, του Αυτόλυκου.

 

Στο λόγο του  βρίσκουμε πολυάριθμα παραθέματα από ποιητές, ανάμεσά τους και μια "ρήση" από τον Ερεχθέα του Ευριπίδη. Η επίδραση του Ισοκράτη είναι εμφανής στο ύφος του λόγου του.

 

 

 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ :  Η αυτοθυσία του Κόδρου.




ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ, ΚΑΤΑ ΛΕΩΚΡΑΤΟΥΣ

 

ΛΥΚΟΥΡ Λεωκ 83–89

Η αυτοθυσία του Κόδρου και η συμπεριφορά του Λεωκράτη

 

Καίτοι, ὦ ἄνδρες, μόνοις ὑμῖν τῶν Ἑλλήνων οὐκ ἔστιν

 οὐδὲν τούτων περιιδεῖν. βούλομαι δὲ μικρὰ τῶν παλαιῶν

 ὑμῖν διελθεῖν, οἷς παραδείγμασι χρώμενοι καὶ περὶ τούτων

 καὶ περὶ τῶν ἄλλων βέλτιον βουλεύσεσθε. τοῦτο γὰρ

 ἔχει μέγιστον ἡ πόλις ὑμῶν ἀγαθόν, ὅτι τῶν καλῶν ἔργων

 παράδειγμα τοῖς Ἕλλησι γέγονεν• ὅσον γὰρ τῷ χρόνῳ

 πασῶν ἐστιν ἀρχαιοτάτη, τοσοῦτον οἱ πρόγονοι ἡμῶν τῶν

 ἄλλων ἀνθρώπων ἀρετῇ διενηνόχασιν. 

 

 

ἐπὶ Κόδρου γὰρ βασιλεύοντος Πελοποννησίοις γενομένης ἀφορίας κατὰ

 τὴν χώραν αὐτῶν ἔδοξε στρατεύειν ἐπὶ τὴν πόλιν ἡμῶν,

καὶ ἡμῶν τοὺς προγόνους ἐξαναστήσαντας κατανείμα-

σθαι τὴν χώραν. καὶ πρῶτον μὲν εἰς Δελφοὺς ἀποστείλαντες

 τὸν θεὸν ἐπηρώτων εἰ λήψονται τὰς Ἀθήνας• ἀνελόντος

 δὲ τοῦ θεοῦ αὐτοῖς ὅτι τὴν πόλιν αἱρήσουσιν ἂν μὴ

 τὸν βασιλέα τὸν Ἀθηναίων Κόδρον ἀποκτείνωσιν, ἐστρά-

τευον ἐπὶ τὰς Ἀθήνας. 

 

 

 Κλεόμαντις δὲ τῶν Δελφῶν τις πυθόμενος τὸ χρηστήριον δι’ ἀπορρήτων ἐξήγγειλε τοῖς

 Ἀθηναίοις• οὕτως οἱ πρόγονοι ἡμῶν, ὡς ἔοικε, καὶ τοὺς

 ἔξωθεν ἀνθρώπους εὔνους ἔχοντες διετέλουν. ἐμβαλόντων

 δὲ τῶν Πελοποννησίων εἰς τὴν Ἀττικήν, τί ποιοῦσιν οἱ

 πρόγονοι ἡμῶν, ὦ ἄνδρες δικασταί; οὐ καταλιπόντες τὴν

 χώραν ὥσπερ Λεωκράτης ᾤχοντο οὐδ’ ἔκδοτον τὴν θρε-

ψαμένην καὶ τὰ ἱερὰ τοῖς πολεμίοις παρέδοσαν, ἀλλ’ ὀλί-

γοι ὄντες κατακλῃσθέντες ἐπολιορκοῦντο καὶ διεκαρτέ-

ρουν εἰς τὴν πατρίδα. 

 

 

καὶ οὕτως ἦσαν, ὦ ἄνδρες, γενναῖοι οἱ τότε βασιλεύοντες ὥστε προῃροῦντο ἀποθνῄσκειν ὑπὲρ

 τῆς τῶν ἀρχομένων σωτηρίας μᾶλλον ἢ ζῶντες ἑτέραν

 μεταλλάξαι χώραν. φασὶ γοῦν τὸν Κόδρον παραγ-

γείλαντα τοῖς Ἀθηναίοις προσέχειν ὅταν τελευτήσῃ τὸν

 βίον, λαβόντα πτωχικὴν στολὴν ὅπως ἂν ἀπατήσῃ

 τοὺς πολεμίους, κατὰ τὰς πύλας ὑποδύντα φρύγανα

 συλλέγειν πρὸ τῆς πόλεως, προσελθόντων δ’ αὐτῷ

 δυοῖν ἀνδρῶν ἐκ τοῦ στρατοπέδου καὶ τὰ κατὰ τὴν

 πόλιν πυνθανομένων, τὸν ἕτερον αὐτῶν ἀποκτεῖναι τῷ

 δρεπάνῳ παίσαντα τὸν δὲ περιλελειμμένον, 

 

 

 παροξυνθέντα τῷ Κόδρῳ καὶ νομίσαντα πτωχὸν εἶναι, σπασάμενον

 τὸ ξίφος ἀποκτεῖναι τὸν Κόδρον. τούτων δὲ γενομένων

 οἱ μὲν Ἀθηναῖοι κήρυκα πέμψαντες ἠξίουν δοῦναι τὸν

 βασιλέα θάψαι, λέγοντες αὐτοῖς ἅπασαν τὴν ἀλήθειαν•

οἱ δὲ Πελοποννήσιοι τοῦτον μὲν ἀπέδοσαν, γνόντες δ’

ὡς οὐκέτι δυνατὸν αὐτοῖς τὴν χώραν κατασχεῖν ἀπεχώ-

ρησαν. τῷ δὲ Κλεομάντει τῷ Δελφῷ ἡ πόλις αὐτῷ τε καὶ

 ἐκγόνοις ἐν πρυτανείῳ ἀίδιον σίτησιν ἔδοσαν. 

 

 

 ἆρά γ’ ὁμοίως ἐφίλουν τὴν πατρίδα Λεωκράτει οἱ τότε βασιλεύοντες,

οἵ γε προῃροῦντο τοὺς πολεμίους ἐξαπατῶντες ἀποθνῄ-

σκειν ὑπὲρ αὐτῆς καὶ τὴν ἰδίαν ψυχὴν ἀντὶ τῆς κοινῆς

 σωτηρίας ἀντικαταλλάττεσθαι; τοιγαροῦν μονώτατοι ἐπ-

ώνυμοι τῆς χώρας εἰσὶν ἰσοθέων τιμῶν τετυχηκότες,

εἰκότως• ὑπὲρ ἧς γὰρ οὕτω σφόδρα ἐσπούδαζον, δι-

καίως ταύτης καὶ τεθνεῶτες ἐκληρονόμουν. 

 

 

 ἀλλὰ Λεωκράτης οὔτε ζῶν οὔτε τεθνεὼς δικαίως ἂν αὐτῆς μετά-

σχοι, μονώτατος <δ’> ἂν προσηκόντως ἐξορισθείη τῆς

 χώρας, ἣν ἐγκαταλιπὼν τοῖς πολεμίοις ᾤχετο• οὐδὲ γὰρ

 καλὸν τὴν αὐτὴν καλύπτειν τοὺς τῇ ἀρετῇ διαφέροντας

 καὶ τὸν κάκιστον πάντων ἀνθρώπων.

 

 

Μτφρ. Π. Λεκατσάς. [1939] χ.χ. Λυκούργος. Κατά Λεωκράτους. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια. Αθήνα: Ζαχαρόπουλος.

Και όμως, ω άνδρες, εις μόνους υμάς εκ των Ελλήνων δεν επιτρέπεται τίποτε εκ τούτων να παραβλέψητε. Επιθυμώ δε ολίγα από τα παλαιά να αναφέρω, τα οποία μεταχειριζόμενοι σεις ως παραδείγματα και περί του παρόντος και περί των άλλων ζητημάτων καλλίτερον να στοχάζεσθε. Διότι ακριβώς τούτο έχει η πόλις ημών μέγιστον αγαθόν, ότι παράδειγμα των ωραίων έργων έχει γίνει διά τους Έλληνας• επειδή όσον κατά την ηλικίαν η πόλις μας είναι αρχαιοτέρα πασών των άλλων, τοσούτον και οι πρόγονοι ημών κατά την ευγένειαν και την ανδρείαν υπερτερούσι των άλλων ανθρώπων.

Ούτω την εποχήν καθ' ην εβασίλευεν ενταύθα ο Κόδρος συνέβη να καταλάβη την χώραν των αφορία και δι' αυτό απεφάσισαν να εκστρατεύσουν εναντίον της πόλεώς μας και εκδιώκοντες τους προγόνους μας να διανεμηθούν την χώραν μας. Και κατά πρώτον μεν αποστείλαντες ανθρώπους εις τους Δελφούς ηρώτων τον θεόν αν θα καταλάβουν τας Αθήνας• αποκριθέντος δε του θεού ότι θα καταλάβουν την πόλιν εάν δεν φονεύσουν τον βασιλέα των Αθηναίων Κόδρον, εξεστράτευσαν εναντίον των Αθηνών. Κάποιος όμως από τους Δελφούς Κλεόμαντις πληροφορηθείς το χρησμοδοτηθέν το παρήγγειλε κρυφίως εις τους Αθηναίους• ούτω δε, ως εκ τούτου φαίνεται, οι πρόγονοί μας και τους ξένους είχον ευνοϊκώς προς αυτούς διατελούντας. Όταν δε εισέβαλον εις την Αττικήν οι Πελοποννήσιοι, τι πράττουν οι πρόγονοί μας, ω άνδρες δικασταί; Δεν έφυγον εγκαταλείψαντες την χώραν, καθ' ον τρόπον ο Λεωκράτης, ούτε ανυπεράσπιστον την εκθρέψασαν αυτούς πατρίδα και τα ιερά αυτών παρέδοσαν, αλλά μολονότι ήσαν ολίγοι, κλεισθέντες πανταχόθεν επολιορκούντο και υπέμενον τα πάντα εις την πατρίδα.

Και ούτω, ω άνδρες, ευγενείς ήσαν οι τότε βασιλεύοντες, ώστε προετίμων μάλλον να αποθνήσκουν υπέρ της σωτηρίας των υπηκόων των παρά να ζήσουν ανταλλάσσοντες την χώραν των με άλλην. Και διηγούνται λοιπόν ότι ο Κόδρος, αφού παρήγγειλεν εις τους Αθηναίους να αγρυπνούν επί πάντων όταν εκείνος θα έχη αφήσει την ζωήν, λαβών ένδυμα επαίτου, όπως εξαπατήση τους εχθρούς, και υπεξελθών διά των πυλών συνέλεγε φρύγανα προ της πόλεως• όταν δε ήλθον πλησίον του δύο άνδρες εκ του στρατοπέδου και εζήτουν πληροφορίας διά τα πράγματα της πόλεως, λέγεται ότι επιπεσών εφόνευσε τον ένα διά του δρεπάνου, και ότι ο άλλος εξοργισθείς κατά του Κόδρου και νομίσας ότι πρόκειται περί επαίτου έσυρε το ξίφος και εφόνευσεν αυτόν. Όταν λοιπόν συνέβησαν ταύτα οι μεν Αθηναίοι αποστείλαντες κήρυκα εζήτουν τον νεκρόν του βασιλέως, διά να τον θάψουν, λέγοντες εις αυτούς όλην την αλήθειαν• οι δε Πελοποννήσιοι τούτον μεν απέδοσαν, αντιληφθέντες δε ότι δεν είναι πλέον δι' αυτούς δυνατόν να καταλάβουν την χώραν απεχώρησαν.

Εις δε τον Κλεόμαντιν τον Δελφόν η πόλις παρεχώρησε και εις αυτόν και εις τους απογόνους του παντοτινήν διατροφήν εις το Πρυτανείον. Βλέπετε• εις τον ίδιον βαθμόν ηγάπων την πατρίδα και ο Λεωκράτης και οι τότε βασιλείς οι οποίοι προετίμων να αποθνήσκουν εξαπατώντες τους πολεμίους, υπέρ αυτής και την ιδικήν των ζωήν να ανταλλάξουν με την κοινήν σωτηρίαν.

Αλλά διά τούτο και αυτοί μόνοι εξ όλων είναι της χώρας οι επώνυμοι έχοντες τύχει τιμών ισοθέων, και ευλόγως• διότι την χώραν, υπέρ της οποίας με τόσον πάθος εφρόντιζον, δικαίως αυτήν και αποθανόντες εκληρονόμουν. Αλλά ο Λεωκράτης ούτε ζων, ούτε αποθανών θα λάβη δικαίως μέρος αυτής, μόνος δε εξ όλων κατ' εξοχήν πρεπόντως θα εξορισθή εκ της χώρας την οποίαν φεύγων εγκατέλειψεν εις τους πολεμίους• διότι δεν είναι ωραίον να σκεπάζη η ιδία γη ομοίως και τους διαπρέποντας κατά την ανδρείαν και τον πλέον άνανδρον εξ όλων των ανθρώπων.

Λεξιλογικά

 

συσκευάζω: τοποθετώ μαζί και ετοιμάζω τα πράγματα, δένω τις αποσκευές και τις ετοιμάζω για λογαριασμό κάποιου άλλου ψηφίδες

οἰκέτης: οικιακός δούλος, υπηρέτης ψηφίδες

κατακομίζω: φέρνω προς τα κάτω, μεταφέρω ψηφίδες

κατακομίζω ναῦν: οδηγώ το πλοίο στο λιμάνι ψηφίδες

ἐξορμέω-ῶ: είμαι έξω απ' τον όρμο ή το λιμάνι ψηφίδες

ὀψία: το απόγευμα / περὶ δείλην ὀψίαν: αργά το απόγευμα ψηφίδες

ἀφοράω-ῶ: βλέπω πιο μακριά από όλους τους άλλους, έχω πλήρη θέα, κοιτάζω ψηφίδες.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, Οι Έλληνες: Λυκούργος, Εκδόσεις Κάκτος

Διόδωρος ο Σικελιώτης, Ιστορική Βιβλιοθήκη ΙΖ 15

 

http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/content.html?t=313&m=1