ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΣ ΠΟΝΤΟΣ

Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΟΚΤΩΒΡΙΑΝΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

 

Στις αρχές της Οκτωβριανής Επανάστασης ζούσαν, σύμφωνα με στατιστικές των Ελληνικών Κοινοτήτων της Ρωσίας που υπάρχουν στο Υπουργείο Εξωτερικών, περίπου 700.000 Έλληνες (από αυτούς ως το 1928 είχαν έρθει στην Ελλάδα 58.526).

Δεν ήταν βέβαια λίγοι εκείνοι, οι οποίοι ανέπτυξαν πολιτική και συνδικαλιστική δραστηριότητα πριν την Επανάσταση, όπως ο Βλαδίμηρος Παπαδόπουλος ή η Παρασκευή Γεωργατζή.

Η Παρασκευή Γεωργατζή και Ευδοκία Παπαδοπούλου, συμμετείχε και στη πρώτη Συνδιάσκεψη των εργατριών και αγροτισσών της Οδησσού το 1920.

Ο Κωνσταντίνος Γ. Σεμερτζίεφ, κατά τη διάρκεια της κατάληψης της πόλης Γιάγκρα από τους Μπολσεβίκους το 1917, εκλέχθηκε υπεύθυνος διαφώτισης της Επαναστατικής Επιτροπής και το 1920 πρόεδρος της Περιφερειακής Επιτροπής της Κομσομόλ στην περιοχή του Σοχούμ (Αμπχαζία).

 

 

 

 

 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Η  εφημερίδα Κόκινο Καπνα του Καυκάσου.

 

Πόντιοι εθελοντές, όπως οι Κ. Ζαχαρίδης και Σ. Παπαδόπουλος, σε επιχειρήσεις του Κόκκινου Στρατού στα βάθη της Ασίας.

Ένας άλλος Έλληνας, εν ονόματι Μοραντής, διετέλεσε Διευθυντής του Χαρτογραφικού Τμήματος του Γενικού Επιτελείου Στρατού στο Τουρκεστάν.

 

Πολλοί εντάχθηκαν στον  Κόκκινο Στρατό και στο Κόμμα των Μπολσεβίκων. Στις μάχες του μετώπου της Μαριούπολης για παράδειγμα (Μάρτης 1919) πολέμησε στο πλευρό των επαναστατικών δυνάμεων στρατιωτικό κίνημα αποτελούμενο αμιγώς από Έλληνες της περιοχής.

Στην πολυεθνική μονάδα της Κόκκινης Εθνοφρουράς της Γιάλτας εντάχθηκαν επίσης πολλοί Έλληνες, ενώ σημαντική ήταν και η παρουσία τους στις τακτικές και αντάρτικες μονάδες του Κόκκινου Στρατού που έδρασαν εντός και εκτός της πόλης της Οδησσού.

Η δασκάλα Μαρία Βαλλιανού του Κωνσταντίνου, μέλος του ρωσικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος από 1914, εργάστηκε στον Τομέα Διαφώτισης στο Κυβερνείο της Σταυρούπολης.

 

Ο Μητροπολίτης Τραπεζούντας Χρύσανθος αναφέρει:

"...οι Καρσιώται... είναι μπολσεβίκοι...". (Χρ. Σαμουηλίδη "Το χρονικό του Καρς", σελ. 199).

 

 

 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Οι  Σοβιετικοί Έλληνες μετείχαν ενεργά στη σοσιαλιστική οικοδόμηση, με υψηλά ποσοστά ένταξης και δράσης στο Κομμουνιστικό Κόμμα και τη Κομμουνιστική Νεολαία.

 

Ο ΠΟΝΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ

 

Το 1924, σ' όλη τη Γεωργία, τα ελληνικά σχολεία είναι 24, το 1938 φτάνουν τα 133 (βλ. Αγτζίδη Β. "Ποντιακός Ελληνισμός...", σελ. 167). Μόνο μέσα σε τρία χρόνια (1930-33) εκδόθηκαν 117 τίτλοι βιβλίων στα ελληνικά (στο ίδιο, σελ.
184).

Είναι τόσο φανερή η πολιτιστική ανάπτυξη των Ποντίων, που ακόμη και ο συγγραφέας (αυτή τη φορά) παραδέχεται:

"Στην ΕΣΣΔ ανθίζει στο μεσοπόλεμο ένας ιδιότυπος ελληνοποντιακός πολιτισμός, που προστατεύεται και ενισχύεται από το νέο σοβιετικό περιβάλλον".

 

Πραγματικά εντυπωσιακή ήταν η άνοδος που σημειώθηκε στην έκδοση εφημερίδων, περιοδικών και βιβλίων. Βιβλιοθήκες, θέατρα, εργατικές λέσχες, επαγγελματικές και ανώτερες σχολές, μορφωτικοί όμιλοι, παιδαγωγικές ακαδημίες, κλπ. άρχισαν να λειτουργούν στις περιοχές όπου ζούσαν και δραστηριοποιούνταν Έλληνες. Φυσικά η σοβιετική προπαγάνδα μίλησε για το ρεκόρ  το 1939, πάνω από 1 στους 10 Έλληνες στην ΕΣΣΔ είχε ανώτατη μόρφωση, προφανώς ήταν απίθανο να συμβαίνει κάτι τέτοιο (πιο κάτω παραθέτω στοιχεία για την εκπαίδευση στην περίοδο του μεσοπολέμου που φαίνονται ποιο ρεαλιστικά). Η δομή της ελληνικής εκπαίδευσης ήταν αντίστοιχη της σοβιετικής. Ο πρώτος  κύκλος υποχρεωτικής φοίτησης έγινε 7ετης. Τα σχολεία διακρίνονταν σε «αρχικά» με τέσσερις τάξεις, σε «μη πλέρια» ή «μη συμπληρωμένα» με 7 τάξεις και σε «πλέρια» ή «μεσαία» με 10 τάξεις. Οι απόφοιτοι του μη συμπληρωμένου σχολείου είχαν δικαίωμα έγγραφης στα τεχνικά σχολεία, τα «τέχνικουμ»,  ενώ οι απόφοιτοι των μεσαίων στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Τα εννέα μαθήματα που διδάσκονταν στις τέσσερις τάξεις του αρχικού σχολείου ήταν: μαθηματικά, μουσική, μητρική γλώσσα, φιλολογία, φυσιογνωσία, γεωγραφία, κόπος, ζωγραφική και φυσική αγωγή . Επίσης υπήρχαν μαθήματα για το σοβιετικό σύνταγμα  και το στρατό.

Η πρώτη ελληνική ακαδημία ιδρύθηκε τον Αύγουστο του 1924 στο Κρασνοντάρ, και ακολούθησε η ίδρυση των ακαδημιών στην Μαριούπολη, στο Σοχούμι και στην Τσάλκα. Χαρακτηριστική είναι η προσπάθεια στην ακαδημία της  Μαριούπολης, όπου με το τριετές πρόγραμμα φοίτησης, εκπαίδευε δάσκαλους για τα ελληνικά χωριά της Αζοφικής, οργάνωνε σεμινάρια για τους Κομσομόλους, ενώ γίνονταν προσπάθειες για μετάφραση εγχειριδίων για τα ελληνικά σχολεία από την ουκρανική γλώσσα.

 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Μνημείο για τους Έλληνες πεσόντες στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο κατά του φασισμού. 

Στις 10 Μαΐου 1926 στην Πανενωσιακή Σύσκεψη των Ελλήνων διανοουμένων στη Μόσχα, η οποία ονομάστηκε "Πανσυνδεσμιακή Σύσκεψη", αποφασίστηκε η καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας στη θέση της καθαρεύουσας και η αντικατάσταση του εικοσιτετραγράμματου αλφάβητου από το εικοσιγράμματο.

Με την απόφαση αυτή: καταργήθηκαν οι δίφθογγοι, διατηρήθηκαν μόνο το "ι" και το "ο", στη θέση του "ου" καθιε­ρώθηκε το "υ", στη μικρογράμματη γραφή παρέμεινε μόνο το "ς", ενώ καταργήθηκε το "σ", τα διπλά σύμφωνα γράφονταν αναλυτικά (δηλαδή το "ξ" ως "κς" και το "ψ" ως "πς") και καθιερωνόταν το ενωτικό στις κτητικές αντωνυμίες. Η Σύσκεψη αποδέχτηκε την πρόταση της Κεντρικής Επι­τροπής του Νέου Αλφάβητου για την επισημοποίηση της δημοτικής γλώσσας και την αντικατάσταση της ιστορικής ορθογραφίας από τη φωνητική. Όσον αφορά στον τονισμό των λέξεων, καταργήθηκε ο τόνος στις μονο­σύλλαβες λέξεις και σε όσες τονίζονταν στη λήγουσα. Στην απόφαση της Σύσκεψης προτάθηκε η αντιμετώπιση του αναλφαβητισμού με την έκδοση βιβλίων στις τοπικές ελληνικές διαλέκτους. Αυτό που αποτέλεσε καθοριστικής σημασίας στοιχείο, είναι ότι η επιτροπή επηρεάστηκε καθοριστικά από τις απόψεις των διανοουμένων για τη φωνητική ορθογραφία. Με βάση αυτήν την άποψη επιβαλλόταν  η κατάργηση των θεωρούμενων περιττών στοιχείων, που επιβίωναν στο ελληνικό αλφάβητο από την αρχαιότητα και την προσαρμογή του γραπτού λόγου στον προφορικό. Οι απόψεις αυτές είχαν ωριμάσει στους διανοούμενους που κατοικούσαν κυρίως στη Γεωργία, ενώ πλήθος από βιβλία, θεατρικά, και λογοτεχνικά είχαν ήδη εκδοθεί στη φω­νητική γραφή. Η πρώτη περίοδος λοιπόν χαρακτηρίζεται από την εφαρμογή της λενινιστικής εθνικής πολιτικής που προκάλεσε μια ουσιαστική άνοδο τόσο του εθνικού πολιτισμού των Ποντίων του Καυκάσου όσο και υπόλοιπων Ελλήνων των άλλων περιοχών της Σοβιετικής Ένωσης.

Η ανάπτυξη της ελληνικής εκπαίδευσης έγκειται στο γεγονός της συνεχούς αύξησης  του αριθμού των ελληνικών σχολείων καθώς και στην κατάρτιση εκπαιδευτικών για τα σχολεία της κατώτερης και της μέσης εκπαίδευσης. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η εξέλιξη των σχολείων στη Γεωργία.

Ενώ το 1924 τα ελληνικά σχολεία όλης της Γεωργίας είναι 33, το 1927 μόνο στην Αμπχαζία φτάνουν τα 54, αποτελώντας περίπου το 25% των σχολείων της περιοχής. Το 1938 στην δημοκρατία της Γεωργίας λειτουργούσαν  140 ελληνικά σχολεία. Στα μέσα  της δεκαετίας του 1920 στην Σοβιετική Δημοκρατία της Ρωσίας λειτουργούν 60 ελληνικά σχολεία. Το ποσοστό των μορφωμένων Ελλήνων της Σο­βιετικής Ρωσίας ανέρχεται το 1926 στο 50%, από το οποίο το 60,4% αφορά τον ανδρικό πληθυσμό ενώ το 42,1% το γυναικείο. Στην περίοδο 1923-1924 το ίδιο ποσοστό δεν ξεπερνούσε το 32-35%.

 

Ο Ν. Καζαντζάκης έγραψε σχετικά: «Η εργασία που γίνεται τώρα στη Ρουσία για να ξυπνήσει ο άνθρωπος είναι καταπληκτική. Οι οχτροί την παραγνωρίζουν και τη γελοιοποιούν, οι τυφλωμένοι φίλοι την υπερβάλλουν. Μα και οι δύο έχουν άδικο. Η εργασία που γίνεται εδώ για τις εθνότητες είναι πολύ σημαντική, μα δύσκολη πολύ και δεν έδωκε ακόμα όλους της τους καρπούς. Μα θα τους δώσει.».

Ο Αγτζίδη Β. στο βιβλίο του "Ποντιακός Ελληνισμός..." αναφέρει:

"Στην ΕΣΣΔ ανθίζει στο μεσοπόλεμο ένας ιδιότυπος ελληνοποντιακός πολιτισμός, που προστατεύεται και ενισχύεται από το νέο σοβιετικό περιβάλλον".

"...οι Πόντιοι για πρώτη φορά στην ιστορία τους μετά από αιώνες, έζησαν σε παρόμοιες συνθήκες πολιτικής, εθνικής, μορφωτικής ισότητας και ελευθερίας" (Μ. Χαραλαμπίδη, Κ. Φωτιάδη, "Πόντιοι, δικαίωμα στη μνήμη", σελ. 24).

 

            Αυτή βέβαια η άνοιξη για τους Έλληνες ήταν μέχρι τον Αύγουστο του 1938 έκλεισαν όλα τα ελληνικά σχολεία ενώ η διδασκαλία άρχισε να γίνεται στη ρωσική γλώσσα και κάποιες φορές και στη γλώσσα της δημοκρατίας στην οποία ζούσαν.

 

Οι Έλληνες του Πόντου είχαν και τους σοβιετικούς ήρωες της ειρηνικής περιόδου της ΝΕΠ σαν τέτοιο παράδειγμα φέρνω την Πάσα Αγγελίνα (1912-1959) γεννήθηκε στο Σταρομπέσεβο εκπαιδεύτηκε ως οδηγός τρακτέρ και για την δράση της τιμήθηκε με το παράσημο Λένιν (σε ηλικία 24 ετών), το 1946 με το Βραβείο Στάλιν (Κρατικό Βραβείο της ΕΣΣΔ) και το 1947 με τον τίτλο Ηρωίδα της Σοσιαλιστικής Εργασίας (τον οποίο κατέκτησε ξανά το 1958). Εκλέχθηκε επανειλημμένα αντιπρόσωπος από το 18^ο ως το 21^ο Συνέδριο του Κόμματος, ενώ διετέλεσε επίσης Βουλευτής του Ανωτάτου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ.

Η  μεταναστευτική τάση προς την Ελλάδα των Ελλήνων της ΕΣΣΔ συνεχίστηκε την δεκαετία του 1920. Η επιθυμία των ελληνοποντίων να επιστρέψουν στην πατρίδα ήταν πράγματι μεγάλη.

Όλα αυτά άρχισαν να ξεθωριάζουν στην δεκαετία του 30 με τις μεγάλες σταλινικές εκκαθαρίσεις. Από το Δεκέμβριο του 1937 και όλο το 1938, οι σταλινικές αρχές άρχισαν τις εκκαθαρίσεις των Ελλήνων της περιοχής Μαριούπολης. Όλοι οι άνδρες, από 17 ετών και άνω, δικάστηκαν με τις πιο συνοπτικές διαδικασίες από στημένα δικαστήρια και στάλθηκαν σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας στο Αρχαγγέλσκ, στο Κόμι και τη Σιβηρία με την κατηγορία ότι προσπάθησαν να δημιουργήσουν. ανεξάρτητο ελληνικό κράτος.

 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Η καταστροφή της Ελληνικής γλώσσας.

 

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΟΝ ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΤΡΑΤΟ

 

Ορισμένες αναφορές κάνουν λόγο ακόμα και για 13.000 Έλληνες που πολέμησαν στα μέτωπα του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου μόνο από την Γεωργία. Ένας εξ αυτών, ο Λάζαρος Μέλικοφ (από την Τσάλκα της Γεωργίας), στις παραμονές του σοβιετοφιλανδικού πολέμου το 1939 έγραψε από το μέτωπο μια επιστολή στον φίλο του Χαράλαμπο Καρίμποφ, η οποία και έκλεινε ως εξής: «Εγώ υπερασπίζω τα σύνορα από τους φασίστες εχθρούς. Για τα σοβιετικά σύνορα δίνω και την ζωή μου.» Ήταν μέλος της Κοσμομόλ της διμοιρίας και όπως εκατοντάδες χιλιάδες άλλα μέλη της νεολαίας ρίχτηκε με αυτοθυσία στην πρώτη γραμμή. Έπεσε μαχόμενος κατά την απελευθέρωση της Λευκορωσίας. Για τον ηρωισμό του τιμήθηκε με το μετάλλιο του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου 1^ης κατηγορίας.

Σαν «Ήρωες της Σοβιετικής Ένωσης» αναφέρονται οι παρακάτω εννιά Έλληνες: Σπυρίδωνα Γεγκόροφ,

Θεοφύλακτο Ζουμπάλοφ,

Θεόδωρο Κοτάνοφ,

Ηλία Μουρζά,

Γρηγόριο Μπαχτσιβαντζή,

Κωνσταντίνο Ταλάχ,

Ηλία Ταχτάροφ,

Γεώργιο Τσέλιο και

Κωνσταντίνο Χάτζεφ.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στην κατάληψη του Βερολίνου πήραν μέρος και Έλληνες μαχητές.

Έλληνες συμμετείχαν και στις αντάρτικες ομάδες που επιχειρούσαν στις κατεχόμενες από τους Ναζί περιοχές ενδεικτικά αναφέρω μερικά ονόματα:

 Κωνσταντίνος Αποστολίδης,

Φ. Γιακουσίδης,

Ν. Μιχαηλίδης,

Ν. Ποπαντόπουλος,

Λεωνίδας και Μάξιμος Σελεσκερίδης-Γκρέκοφ,

Ν. Σπάη,

Ι. Τσαλουχίδης,

οι αδερφοί Τσούσση,

και πολλοί άλλοι.

Άλλοι συνέδραμαν στον αντιφασιστικό αγώνα μέσα από τις γραμμές ανεφοδιασμού (όπως ο Ιβάν Κωνσταντινίδης), του πολιτισμού (όπως ο Θεόδωρος Κανονίδης) και βέβαια της παραγωγής: οι Ιβάν Μπράγκιν, Γεώργιος Σαββίδης, Κωνσταντίνος Χρυσοχοΐδης, κ.α. τιμήθηκαν με το μετάλλιο «Για Ηρωική Εργασία στο Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο». Αλλά και χιλιάδες άλλοι απλοί πολίτες, όπως ο πατέρας της Χαρίκλειας Κανέτη (Πόντιος πρόσφυγας από την Τουρκία), ο οποίος κατά την διάρκεια του πολέμου –όντας ράφτης στο επάγγελμα- έραβε στολές για τους φαντάρους. Ο ίδιος έλεγε: «Η νίκη κατά των κατακτητών είναι υπόθεση όλων».

Για όλα αυτά η Σοβιετική Ένωση μετά το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου μετέφερε εκατοντάδες Έλληνες του Πόντου με τραίνα σε μακρινές περιοχές με πολυήμερα ταξίδια που οδήγησαν μεγάλο αριθμό Ποντίων στον θάνατο. Οι περιουσίες αυτών των ανθρώπων λεηλατήθηκαν από Γεωργιανούς, οι οποίοι περίμεναν την αποχώρησή τους για να κλέψουν ζώα, ρούχα τρόφιμα, σπίτια.

Αυτή η Εθνοκάθαρση έγινε από τους Γεωργιανούς Στάλιν και Μπέρια, οι λόγοι ήταν καθαρά εθνικοί . Μεγάλες περιοχές με συμπαγή ελληνικό πληθυσμό εκκαθαρίζονται. Δεν εξαιρούνται από τις διώξεις ούτε τα μέλη του Κόμματος. Χιλιάδες Έλληνες εκτελούνται με τη κατηγορία "εχθρός του λαού" ή εξορίζονται στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Σιβηρίας. Τα κύρια επιχειρήματα των κατηγόρων είναι ότι υποστηρίζουν πολιτικά το "τροτσκιστικο-μπουχαρινικό κέντρο" και ότι συμμετέχουν σε μυστικές οργανώσεις με στόχο "την ανατροπή της σοβιετικής εξουσίας και την εγκαθίδρυση ελληνικής δημοκρατίας στα νότια παράλια της Ρωσίας". Οι ιερείς είναι από τους πρώτους που συλλαμβάνονται. Δεκάδες και εκατοντάδες Έλληνες ιερείς εξοντώνονται. Όσοι καταδικάζονται σε καταναγκαστικά έργα στέλνονται στη Σιβηρία.

Το σοβιετικό κράτος ενήργησε  σε αντίθεση με την  τοποθέτησης του Β. Ι. Λένιν, που  προσδοκούσε  στην εξομάλυνση των σχέσεων και την ειρηνική συνύπαρξη όλων των φυλών του εθνολογικού μωσαϊκού της Σοβιετικής Ένωσης, στο έργο του «Το δικαίωμα των εθνών για αυτοδιάθεση», έγραψε χαρακτηριστικά: «Το δημοκρατικό κράτος πρέπει οπωσδήποτε να αναγνωρίσει την πλέρια ελευθερία των διαφόρων γλωσσών και να απορρίψει κάθε προνόμιο για μια απ' τις γλώσσες. Το δημοκρατικό κράτος δεν θα επιτρέψει να καταπνίγεται καμιά εθνότητα από μια άλλη ή να μπαίνει σε κατώτερη μοίρα απ ' αυτήν, σε κανένα τομέα ή κλάδο των κοινωνικών υποθέσεων. Η εκπαιδευτική πολιτική των εργατών όλων των χωρών είναι ενιαία: Ελευθερία της Μητρικής Γλώσσας». (Φωτιάδης, 2003, 56).

 

 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Το μουσικό συγκρότημα των Ελλήνων της ΕΣΣΔ «Ρωμιοσύνη», σε συναυλία του σε εργοστάσιο.

 

ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΑΣΚΕΝΔΗ

 

"Ας λέγω σας, ε παιδία,ντο έντον ση Ρουσίαν το μιλλέτ ετοπλάεψαν άμον κωσσους πουλία. Τη Καζαχστάν τα δρόμια έρημα απόμενε έφαγαν το καρδόπον μου και ολίγον επέμνε."

 

 

 

 

Οι πρώτοι Έλληνες με βάση το υπ' αριθμ. 1828 διάταγμα της κρατικής Επιτροπής Άμυνας (29 Μαΐου 1942), μετατοπίζονται ανατολικά, είναι οι κάτοικοι της κοιλάδας του Κουμπάν, περιοχής της νότιας Ρωσίας, που έχουν την ελληνική υπηκοότητα. Ένα μέρος τους μεταφέρεται στις περιοχές κοντά στο Βλαδιβοστόκ. Οι υπόλοιποι εκτοπίζονται στο σιβηρικό Καζαχστάν. Η μετατόπιση γίνεται λίγο πριν την κατάληψη της περιοχής από τα ναζιστικά στρατεύματα. Η πλειοψηφία των Ελλήνων υπηκόων που κατοικούν στη νότια Ρωσία εκτοπίζεται το 1942 κυρίως στις περιοχές του σιβηρικού Καζαχστάν.

Με το υπ αριθμ. 5984 διάταγμα της κρατικής Επιτροπής Άμυνας το 1944 , εξορίζονται χιλιάδες Έλληνες της Κριμαίας στο Καζαχστάν και στη Σιβηρία. Από την Κριμαία εκδιώκονται όλες οι εθνότητες εκτός από τους Ρώσους και τους Ουκρανούς. Το 1946 εξορίζεται στο Καζαχστάν, στην περιοχή ανάμεσα στην Αλμα Ατα και στη Τζαμπούλ, κατατάσσονται στην κατηγορία των "ειδικώς απελαθέντων", και εξορίζονται στις 13 Ιουνίου 1949 στην Κεντρική Ασία. Ειδικές δυνάμεις της Κρατικής Ασφάλειας περικυκλώνουν τη νύχτα τα ελληνικά χωριά. Ο ίδιος ο Στάλιν με τη ρητή εντολή προτείνει  να γίνει η μετοικεσία όλων σε διάστημα 5 ημερών: «Η μετοίκηση θα λάβει χώρα στο διάστημα μεταξύ 1ης και 5ης Ιουλίου ε.ε.».Οπλισμένοι άντρες υποχρεώνουν τους Έλληνες Πόντιους να τα εκκενώσουν. Στον εξορισμένο πληθυσμό συμπεριλαμβάνεται ολόκληρος ο ελληνικός πληθυσμός της Αμπχάζιας και ο μισός της Ατζάριας.

Οι άνθρωποι παρατούσαν τα σπίτια τους, τα ζώα, την όποια περιουσία, και με όσες χειραποσκευές μπορούσαν να πάρουν, μπαίνανε κατά 40 άτομα σε βαγόνια για μεταφορά των γελαδιών. Ο προϊστάμενος του υπουργείου Εσωτερικών της ΕΣΣΔ σε αναφορά του σημειώνει ότι:
"Στην όλη επιχείρηση δεν είχαν τηρηθεί πάντα οι ηθικοί κανόνες. Τα σπίτια των Ελλήνων είχαν εκτιμηθεί σε πολύ χαμηλές τιμές και είχαν αποκτηθεί για προσωπική χρήση από κομματικά και σοβιετικά στελέχη. Συγκεκριμένα από το δήμαρχο της πόλης Γκουνταούτ Άκτιγια, το γραμματέα της κομματικής οργάνωσης του Σοχούμ Κακούριγια, τον υποδιευθυντή του υπουργείου Κρατικής Ασφάλειας Μαλάκιγια και άλλους".

Το ταξίδι ως τους τόπους των εξορίσεων διαρκούσε από 2 βδομάδες μέχρι και δυόμιση μήνες, χωρίς τις βασικές υποδομές υγιεινής, χωρίς φαγητό και νερό, και την κόλαση που επικρατούσε στα αμαξώματα μπορεί να την καταλάβει μόνο αυτός που την έζησε. Στους τόπους των εξορίσεων οι έλληνες (όπως και πολλοί άλλοι λαοί) πληροφορήθηκαν ότι μεταφέρθηκαν εδώ για μόνιμα και χωρίς το δικαίωμα επιστροφής. Δεν επιτρεπόταν να απομακρύνονται από τον τόπο και υποχρεώνονταν κάθε μήνα να δηλώνουν παρόν στο τοπικό τμήμα ασφαλείας. Η μη συμμόρφωση με τα παραπάνω τιμωρείτε με 20 χρόνια καταναγκαστικά έργα σε στρατόπεδα συγκεντρώσεων.  Ας δούμε πως περιγράφει αυτή την διαδικασία ένα θύμα : "Εκατοντάδες τάφοι με ξύλινους σταυρούς (αν ακόμη βρίσκονται) θα σας δείχνουν τη διαδρομή από τον ζεστό τόπο μας ως την έρημο της Μέσης Ασίας και τα άγνωστα μέρη της δυτικής Σιβηρίας. Δεν ξεχνιούνται τα δυστυχισμένα θύματα της δυσεντερίας, οστρακιάς, τύφου και της φοβερής λέξης "περιορισμός" στους νέους τόπους εγκατάστασης. Και ξανά δυσβάσταχτη εργασία, αξιοποίηση χέρσων εκτάσεων, πάλι χτίσιμο κατοικιών, καυτός ήλιος και θάνατος χιλιάδων συγγενών, γερόντων και παιδιών".

Πολύ παραστατική είναι η δραματική αφήγηση του γιατρού Π. Μπουμπουρίδη από το Σοχούμ για τα μέτρα εκτόπισης που πήραν οι σταλινικές αρχές.

«Στις 13 με 14 Ιουνίου 1949, στις 9 η ώρα τη νύχτα, χτύπησαν οι άνθρωποι της ΕΝ ΓΚΑ ΒΕ ΝΤΕ. Εξοριζόμαστε σε μακρινές περιοχές της Σοβιετικής Ένωσης. Στην ερώτηση μας για ποιο λόγο, δεν μας απάντησαν. Βούιζε η πόλη, ούρλιαζαν τα σκυλιά. Στις πόρτες των ποντίων περίμεναν τα φορτηγά αυτοκίνητα να τους πάρουν. Έκλαιγαν τα παιδιά και οι μανάδες. Έκλαιγαν οι γείτονες που τους έδιωχναν να μη μας βοηθήσουν».

 

Η μαρτυρία του κ. Π. Μπουμπουρίδη επιβεβαιώνεται από μια έκθεση-καταγγελία, που υπάρχει στα αρχεία του Αγγλικού Υπουργείου Εξωτερικών για τους εκτοπισμούς των Ελλήνων του Καυκάσου. Συγκεκριμένα, η έκθεση αναφέρει ότι στις 14 Ιουνίου του 1949, ολόκληρος ο Ελληνισμός του Καυκάσου ξεσπιτώθηκε χαράματα και μεταφέρθηκε με αγροτικά φορτηγά στο Νότιο Καζακστάν και σ' άλλα μέρη της Κεντρικής Ασίας. Στους εκτοπισμένους δόθηκαν μόνο λίγα λεπτά διορία να μαζέψουν τα απαραίτητα που θα μπορούσαν να πάρουν μαζί τους.

Το Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών διαμαρτυρήθηκε για τον εκτοπισμό των Ελλήνων. Στις 24 Ιουνίου 1949 επιδόθηκε η επίσημη διαμαρτυρία μέσω του Έλληνα διπλωματικού ακολούθου της Μόσχας στο Σοβιετικό Υπουργείο των Εξωτερικών, το οποίο όμως δεν έδωσε καμία απάντηση. Για να νομιμοποιήσουν τον εκτοπισμό, ώστε αργότερα να μην έχουν συνέπειες, μηχανεύτηκαν τον όρο "εθελοντική αναχώρηση". Ας δούμε όμως πως περιγράφεται αυτή η "εθελοντική αναχώρηση"από τον καθηγητή του Ινστιτούτου Μαρξισμού-Λενινισμού της Μόσχας Γκ. Τραπέζνικοφ,:

"Εμείς οι Έλληνες είμαστε από τα μεγάλα θύματα της ιστορίας της Ρωσίας. Φίλεργοι, συνεργαζόμαστε όχι με κανένα "ξένο κέντρο" αλλά με όλους τους Έλληνες της διασποράς. Σε όλες τις γωνιές του κόσμου δημιουργήσαμε πλούτη, περιουσίες. ΓΓ αυτό μας καταδίωξαν οι εχθροί μας, για να μας τα αφαιρέσουν. Μόνο στη Μόσχα μας πήρανε δεκάδες ωραία κτίρια που ανήκαν σε Έλληνες. Από αυτά και μόνο ζημιωθήκαμε 12 εκατομ. χρυσά ρούβλια."

"Κατά τη διάρκεια των εκτοπίσεων ένας μεγάλος αριθμός ηλικιωμένων και παιδιών πέθαναν κάτω από άθλιες συνθήκες που τους επιφύλαξε η πικρή μοίρα της υποχρεωτικής μετανάστευσης σε ασυνήθιστες συνθήκες διαπεραστικού ηπειρωτικού κλίματος χωρίς χειμωνιάτικη ενδυμασία"

 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Ελληνόπουλα στην ΕΣΣΔ, φόρεσαν και Πόντιοι φουστανέλα για να δείξουν την εθνότητά τους.
 

Όλοι οι «μεταστεγασθέντες» θα συστεγαστούν με τους πολιτικούς πρόσφυγες του εμφυλίου.

Οι περιοχές που μεταφέρθηκαν οι νέοι Έλληνες εκτοπισμένοι στο Καζακστάν ήταν το Τσιμκέντ και η περιφέρεια, το Παχτά Αράλ και το Κεντάου, το Τζαμπούλ και τα χωριά Τσου και Άσα, το χωριό Γεώργιεφκα, το Ζανάτας, η Άλμα Άτα, το Μέρκε, το Καρατάου. Στην Κιργιζία, η περιοχή Ταλάς, η περιοχή Ος και στη Σιβηρία στην περιοχή Σβερντλόφσκ. Οι Έλληνες άργησαν να προσαρμοστούν, γιατί οι συνθήκες ήταν πολύ διαφορετικές απ’ αυτές του Καυκάσου. Όσους τους πήγαν στα ορυχεία μολύβδου του Μεργκαλιμσάι, τους εγκατέστησαν σε στάβλους αλόγων ή προβάτων, οι οποίοι είχαν διαστάσεις τρία επί τρία και πόρτες ύψος ενός μέτρου. Το δάπεδο ήταν χωμάτινο, όπως και η οροφή, πάνω από τα κλαδιά άγριων καλαμιών. Για καύσιμη ύλη χρησιμοποιούσαν πετροκάρβουνο, το οποίο το μάζευαν γύρω από τις γραμμές του τρένου, όπου έπεφτε από τα τρένα που το μετέφεραν. Στη συνέχεια οι εκτοπισμένοι στο Μεργκαλιμσάι έχτισαν διώροφα ξύλινα σπίτια με οκτώ διαμερίσματα συνολικά. Το κάθε διαμέρισμα ήταν 40 τετραγωνικά μέτρα. Οι ντόπιοι, οι Καζάκοι, οι Κιργίζιοι, οι Ουζμπέκοι, καθώς και οι από παλιότερα εξορισμένοι Κορεάτες, Γερμανοί κ.α. βοήθησαν αποφασιστικά τους εκτοπισμένους Έλληνες να επιβιώσουν.

 

 

Μετά την ήττα του ΔΣΕ τον Αύγουστο του 1949, πολλοί από τους ηττημένους συντρόφους του Ζαχαριάδη τους εγκαθιστούν στην Τασκένδη, δίπλα στους πολιτικούς πρόσφυγες οι σοβιετικοί δημιουργούς και τους πρόσφυγες από την εθνοκάθαρση που πραγματοποίησαν στις περιοχές που ζούσαν Έλληνες, η μεταφορά των δεύτερων έγινε με τρόπο που προσβάλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, ενώ οι πρώτοι μεταφέρθηκαν αφού εξασφαλίστηκαν ανέσεις μεταφοράς και εγκατάστασης. Πολλοί από τους ηττημένους συντρόφους του Ζαχαριάδη διαμαρτύρονταν για τη συμπεριφορά τους στην προσφυγιά H κατάσταση αυτή οδήγησε σε βίαιες συγκρούσεις μεταξύ των ελλήνων προσφύγων στην Τασκένδη και τελικά, τον Μάρτιο του 1956, με παρέμβαση των σοβιετικών ιθυνόντων, στην καθαίρεση του Ζαχαριάδη από τη θέση του γενικού γραμματέα του KKE.

Μαζί με αυτή την εξέλιξη των προσφύγων του εμφυλίου ήρθε το Ανώτατο Σοβιέτ με περισσή υποκρισία να ψηφίσει στις 17 Σεπτεμβρίου 1955 το διάταγμα "Για αμνηστία των σοβιετικών πολιτών, που συνεργάστηκαν με τις κατοχικές δυνάμεις την περίοδο του μεγάλου πατριωτικού πολέμου 1941-1945".
Παρά την πλαστή κατηγορία οι Έλληνες και οι άλλες εθνότητες ζήτησαν αμέσως να εφαρμοστεί και στην περίπτωση τους το διάταγμα αυτό, ώστε να μπορούν να επιστρέφουν στις εστίες τους (το ερώτημα είναι ποια συνεργασία με τους Γερμανούς είχαν οι χιλιάδες έλληνες της Γεωργίας, με δεδομένο το γεγονός ότι οι Γερμανοί δεν έφτασαν στις περιοχές αυτές).

 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : 13 Ιουνίου: Ημέρα μνήμης για τους Σταλινικούς διωγμούς κατά του Ποντιακού Ελληνισμού.

Για την εξορία αυτή τραγούδησαν:

          Σα χίλια εννιακόσια στα σαράνταεννέα

          και τι Ρωμαί­οις εξώρτσανε ση Καζακστάν μερέα.

Εφέκαμεν τ’ οσπίτια μουν ατά τα μερακλία

          εφέκαμεν τα χτινια μουν δεμένα σα μαντρία.

          Τα χωρία εσουσλάεψαν θάρεις εκοιμούσαν

          τα χτήνοπά μουν έκραζαν τα σκυλία εγουρνούσαν.

Τραγούδησαν επίσης: 

          Σα χίλια εννιακόσια και σα σαράντα εννέα

          να πάει και άλλο να μην έρτεν εκείνη η χρονία.

          Ατοίν εμάς εκλείδωσαν σ’ έρημα τα βαγόνια

          και ση σειράν πα έστεκαν κα εξ’εφτά σαλόνια.

          Μικροί, τρανοί εβάρκιζαν “εκάγαμε, ανοίξτε

          εγκλήματα κ’ εποίκαμε εσείς εμάς αφήστε”.

          Εμάς ατοίν επέρανε και φέρανε σην Ντράντα

          και τι Ρωμαίοις εξώρτσανε μικρούς, τρανούς για πάντα.

          Το Τσιν, το Τσαλ, το Παλ εμάζεψαν και όλα τα χωρία

          επήγανέ μας σο Καζακστάν/μακρά σην ερημία.

 Οι Έλληνες έγραψαν τραγούδια για τους τόπους εξορίας τους:

                   Ανάθεμα σο Τουρκεστάν

                   και σο Μεργκαλιμσάι

                   το χρόνο δώδεκα μήνας

                   πάντα αέρας φυσάει.

Η άσχημη μοίρα των εκτοπισμένων έγινε τραγούδι-καταγγελία:

                    Ας λέγω σας ε παιδία

                   ντο έντον ση Ρουσία

                   το μίλλετ ετοπλάεψαν

                   άμον κωσσούς πουλία.

                   Τη Καζακστάν τα δρόμια

                   έρημα απομένε’

                   έφαγαν το καρδόπο μου

                   και ολίγον επέμνε.

 

 


ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Σοβιετικοί Έλληνες «έτοιμοι για την εφαρμογή του Πεντάχρονου Πλάνου».

 

ΠΗΓΕΣ :

 

1. «Οι Έλληνες στη διαδικασία οικοδόμησης του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ» Εκδόσεις ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ.
2. Βλάσης Αγτζίδης, «Παρευξείνιος Διασπορά. Ελληνικές εγκαταστάσεις  στις βορειοανατολικές περιοχές του Εύξεινου Πόντου», Θεσσαλονίκη, εκδ. Κυριακίδη, 1997.
3. «Οι σταλινικές διώξεις κατά των Ελλήνων της Σοβιετικής Ένωσης», περ. Αρχείον Πόντου, τόμος 52ος, έκδ. Επιτροπή Ποντιακών Μελετών Αθήνα, 2007.
4. Χρ. Σαμουηλίδη "Το χρονικό του Καρς"