Πέμπτη 19 Φεβρουαρίου 2015

ΤΑ ΣΜΥΡΝΑΙΙΚΑ ΤΣΕΡΚΕΝΙΑ


Είδες ποτέ σου πολιτεία να σηκώνεται ψηλά; Δεμένη από χιλιάδες σπάγκους; Ε! αυτό συνέβαινε από την Καθαρή Δευτέρα και κάθε Κυριακή μέχρι των Βαΐων, στην Σμύρνη και στην ευρύτερη περιφέρεια, καθώς και στις μεγάλες πόλεις των Ελληνικών παραλίων της Μ Ασίας.

            Από του Χατζηφράγκου τα Αλάνι κι από κάθε δώμα κι από κάθε μαχαλά αμολάγανε Τσερκένια , πήχτρα ο ουρανός της Γκιαούρ Σμύρνης, τόσα που δεν είχε θέση για τα πουλιά.



ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Κατασκευή αετού, κατασκευή σκελετου.



            Μπορεί και στον Βαλκανιακό Ελληνισμό να ανεβαίνουν αετοί, αυτό όμως που συνέβαινε στο Μικρασιάτικο τμήμα της Ελλάδας ήταν πέρα από κάθε φαντασία, το έθιμο αυτό διατηρήθηκε μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1970 στις προσφυγουπόλεις 9είναι  κάτι που μπορώ να βεβαιώσω τουλάχιστον για την περιοχή του Λεκανοπεδίου της Αττίκης).

            Τι είναι τα τσερκένια ; Δεν έχουν καμιά σχέση με τον αετό που ξέρουμε, φαντάσου ένα καλαμένιο τσέρκι (τόξο, μισό δηλαδή ) με την κόρδα και την σαΐτα του, η σαΐτα είναι ο γιαρμάς του τσερκενιού (μια ξύλινη βέργα), ο γιαρμάς λοιπόν περίσσευε κάτω από την κόρδα, δύο φορές πιο μακρύς παρά από την κόρδα, ίσαμε την μέση του τσερκιού(για την ισορροπία).

            Στην κορυφή του τσερκιού  ήτανε δεμένος το ίδιο και στην κόρδα, κάτω η μύτη του ήταν μια χαρακιά. Ένας σπάγκος ξεκίναγε από την μια άκρη του τσερκιού πλάι στην κόρδα κατέβαινε και χωνότανε στην χαρακιά ή δενότανε γύρω από την ύτηανέβαινε από την άλλη και ξαναδενότανε στην άλλη άκρη του τσερκιού.




ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Η τοποθέτηση της χάρτινης επιφάνειας.



            Με δύο λόγια το τσερκένι ήτανε ένα τόξο που τελείωνε κάτω μυτερό σε σφήνα ( σαν χωνάκι παγωτό ) . Αυτός ήταν ο σκελετός , τον ντύνανε ύστερα με χαρτί χοντρό ή λιανό

ανάλογα με το μπόι του τσερκενιού. Πρόσεχαν ιδιαίτερα τα ζύγια του για να μη γέρνει .

            Πολλοί το έφτιαχνα το τσερκένι τους να γέρνει λίγο, έτσι μάγκικα να ενοχλεί τα άλλα τσερκένια, για να το πετύχουν αυτό έβαζαν από την μια μεριά σκουλαρίκι…..

            Υπήρχαν τσερκένια που είχαν το μπόι του ανθρώπου, αυτά αμολιώντουσαν με σκοινάκι από άνδρες  καμιά φορά και δύο παλικάρια κράταγαν το σχοινάκι και στο τέλος τα χέρια τους μάτωναν.

            Το τσερκένι για τον μικρασιάτη ήταν ο Χριστός που ανασταίνεται, παντιέρα που έστελνε μηνύματα στην ελεύθερη πατρίδα ότι την αναμένει..


            Μέρος της περιγραφής αντέγραψα από την διήγηση του Κοσμά Πολίτη (στου Χατζηφράγου).




ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Η τελική μορφή του αετού.

ΤΑ ΤΣΕΡΚΕΝΙΑ



"Καταφέρανε να' χω στην πατρίδα μου


το αίσθημα του ραγιά"



Κοσμάς Πολίτης, Στου Χατζηφράγκου. Τα σαραντάχρονα μιας χαμένης πολιτείας



"Είδες ποτέ σου πολιτεία να σηκώνεται ψηλά; Δεμένη από χιλιάδες σπάγκοι ν' ανεβαίνει στα ουράνια; Ε, λοιπόν, ούτε είδες ούτε θα μεταδείς ένα τέτοιο θάμα. Αρχινούσανε την Καθαρή Δευτέρα -ήτανε αντέτι- και συνέχεια την κάθε Κυριακή και σκόλη, ώσαμε των Βαγιών. Από του Χατζηφράγκου τ' Αλάνι κι από το κάθε δώμα κι από τον κάθε ταρλά του κάθε μαχαλά της πολιτείας, αμολάρανε τσερκένια. Πήχτρα ο ουρανός. Τόσο, που δε βρίσκανε θέση τα πουλιά. Για τούτο, τα χελιδόνια τα φέρνανε οι γερανοί μονάχα τη Μεγαλοβδομάδα, για να γιορτάσουνε την Πασχαλιά μαζί μας. Ολάκερη τη Μεγάλη Σαρακοστή, κάθε Κυριακή και σκόλη, η πολιτεία ταξίδευε στον ουρανό. Ανέβαινε στα ουράνια και τη βλόγαγε ο Θεός. Δε χώραγε το μυαλό σου πώς μπόραγε να μένει κολλημένη χάμω στη γης, ύστερ΄από τόσο τράβηγμα στα ύψη. Και όπως κοιτάγαμε όλο ψηλά, τα μάτια μας γεμίζανε ουρανό, ανασαίναμε ουρανό, φαρδαίνανε τα στέρνα μας και κάναμε παρέα με αγγέλοι. Ίδια αγγέλοι κι αρχαγγέλοι κορονίζανε ψηλά. Θα μου πεις, κι εδώ, την Καθαρή Δευτέρα, βγαίνουνε κάπου εδώ γύρω κι αμολάρουνε τσερκένια. Είδες όμως ποτέ σου τούτη την πολιτεία ν' αρμενίζει στα ουράνια; Όχι. Εκεί, ούλα ήταν λογαριασμένα με νου και γνώση, το κάθε σοκάκι δεμένο με τον ουρανό.



[....]



Αυτά είχα να σου πω. Ήτανε θάμα να βλέπεις ολάκερη την πολιτεία ν' ανεβαίνει στα ουράνια. Να, για να καταλάβεις, ξέρεις το εικόνισμα, που ο άγγελος σηκώνει την ταφόπετρα, κι ο Χριστός βγαίνει από τον τάφο κι αναλήφτεται στον ουρανό, κρατώντας μια πασχαλιάτικια κόκκινη παντιέρα; Κάτι τέτοιο ήτανε.


Αυτά είχα να σου πω. Έλα, πήγαινε τώρα. Στο καλό.



[....]



Ωστόσο, το θυμητικό μου είναι μπαξές χορταριασμένος, τα μονοπάτια του πνιγμένα μες στην τσουκνίδα και την αγριάδα. Δύσκολα βρίσκω πια το δρόμο. Και σίγουρα, κάπου θα ξεσκιστώ


-ξώπετσα, μπορεί και να μην το πάρω είδηση. Χοντροπέτσιασα μέσα στα τελευταία σαράντα χρόνια....Είναι και τ' άλλο: ψάχνοντας ανάμεσα στ' αποκαϊδια, ένα ψίχουλο από σπασμένο καθρεφτάκι φαντάζει για μπριλιάντι, κι ένα χρυσαφικό το παραρίχνεις σα να' τανε κίτρινος τενεκές. Για τούτο, και όσα σου κουβέντιασα για τα τσερκένια, μπορεί να' ναι μονάχα φαντασία μου. Μα όχι, νιώθω ακόμα τώρα το σπάγκο να τεζάρει μες στη φούχτα μου, να με τραβάει ψηλά....






ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Πλήθος τα σχέδια του χαρταετού.


ΑΠΟΚΡΙΑΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ


Αρρώστησα ξαρρώστησα, έπεσα στο κρεββάτι

Μα η μάνα μου δεν ήξερε πως ήτανε από αγάπη.

Τότες μου πάει στο γιατρό , να δει την καρδιά μου,

Μαο ο γιατρός απόρησε σαν είδε την καρδιά μου ,

-Κυρά μου , τι μου το φερες εσώ αυτό το πτώμα;

Σαν του κοράκου τα φτερά εχ η καρδιά της χρώμα.

-Έλα γιατρέ , στα καλά , έλα στα λογικά σου.

Και γιάτρεψε την κόρη μου μ αυτά τα φάρμακά σου.

-Κυρά  μου, αν την αγαπάς και θέλεις να τη σώσεις,

Δως την το γιο που αγαπά, να την στεφανώσεις.

-Λαλύτερα στη μαύρη γη,

Καλύτερα στο μαύρο χώμα,

Παρά το νέο που αγαπά , είναι μικρή ακόμα.

Μες στις πληγές του έρωτος , βοτάνια δε χωρούνε,

Ούτε γιατροί γιατρεύουνε , ουτ άγιοι βοηθούνε.






ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Ελληνική συνοικία στην Σμύρνη.


ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ

(Αποκριάτικο –Συρτό)



Εις την αγία Παρασκευή κοιμάται κόρη μοναχή

Κοιμάται κι ονειρεύεται βλέπει κι αρραβωνιάζεται

Βλέπει σε πύργο ενέβαινε , σε περιβόλι έμπενε

Και στα δυό ποτάμιαμε νερό, τόνα από εκεί τόνα από δω.

Σηκώνεται κόρη πλένεται , πετσέτα και σκουπίζεται , βάζει

Τη φουστανέλα της και τρέχει στη μητέρα της

Μάνα με τα όνειρο που είδα γω να το ξηγήσεις καρτερώ

Είδα σε πύργο ανέβαινα , σε περιβόλι έμπενα

Και δυό ποτάμια με νερό τόνα από εκεί τόνα από εδώ.

Ο πύργος ειν ο Χάρος σου , το περιβόλι ο τάφος σου

Και δυό ποτάμια με νερό τα δάκρυα που θα χύσω γω.

Μάννα μ τρελλή μάννα μ κακιά, δε το εξήγησες καλά

Ο Πύργος ειν ο άντρας μου, το περιβόλι ο γάμος μου

Και δυό ποτάμια με νερό , κρασί για το συμπεθεριό.


ΧΑΡΤΑΕΤΟΣ ΚΑΙ ΣΑΙΤΕΣ


            Δεν ξέρω πόσο σε υπόληψη είχαν οι Ελλαδίτες την Καθαρή Δευτέρα, αλλά ο κόσμος της Ανατολής χαιρόταν με ιδιαίτερο τρόπο την ημέρα αυτή,  στα φτωχά σπίτια, τα ορφανά τιμούσε την ημέρα όχι με τα πλούσια τσερκίνια ή με χαρταετούς αλλά με σαΐτες ένα φύλο εφημερίδας ή ένα φύλλο από το τετράδιο  και λίγη κλωστή από το νοικοκυριό της μάνας ήταν αρκετά να φτιάξουν την σαΐτα.



ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Παιδί με τσερκένι,   "Πορτρέτο δύο αγοριών με ένα χαρταετό" - George Romney




ΧΑΡΤΑΕΤΟΣ


Χαρταετός

Θα χρειαστούμε:
3 ελαφρά πηχάκια από ξύλο, μήκος όσο θέλουμε να είναι το μήκος του αετού μας, ας πούμε περίπου 80 εκατοστά το καθένα (η ακόμα καλύτερα πηχάκια από καλάμι ξερό)
χαρτί γλασέ ή πολύ λεπτό νάιλον
γερό σπάγκο
λεπτό σύρμα
κολλητική ταινία
χρωματιστά χαρτιά ή κορδέλες για την ουρά

Κατασκευή



Στα άκρα από κάθε πηχάκι κάνουμε δυο μικρές εγκοπές.
Δένουμε γερά μεταξύ τους τα τρία πηχάκια από την μέση με τον σπάγκο, και αφήνουμε περίπου μισό μέτρο ακόμα να κρέμεται (σχήμα 1).

Στην άκρη από το ένα πηχάκι στερεώνουμε γερά το σύρμα, και το περνάμε περιμετρικά γύρω από τον σκελετό του χαρταετού, κάνοντας μια στροφή με το σύρμα σε κάθε πηχάκι, εκεί που έχουμε κάνει την εγκοπή.
Φροντίζουμε όπως θα γυρίζουμε το σύρμα, οι αποστάσεις μεταξύ των άκρων από τα πηχάκια να διατηρούνται σταθερές, έτσι ώστε στο τέλος να έχουμε ένα κανονικό εξάγωνο.



Ακουμπάμε τον σκελετό πάνω στο χαρτί ή το πλαστικό, και το κόβουμε γύρω - γύρω του, αφήνοντας ένα περιθώριο 3-5 εκατοστών (σχήμα 2).

Σ αυτό το σημείο, μπορούμε ν’ αφήσουμε την φαντασία μας ελεύθερη και να διακοσμήσουμε την επιφάνεια του χαρτιού όπως μας αρέσει, έτσι ώστε να έχουμε έναν μοναδικό χαρταετό. Μπορούμε να κολλήσουμε διάφορα διακοσμητικά, ή να ζωγραφίσουμε την σημαία της αγαπημένης μας ομάδας, πρόσωπα, πεταλούδες, πουλιά και ζώα.
Κατόπιν ξαναβάζουμε τον σκελετό πάνω στο χαρτί ή το πλαστικό, γυρίζουμε τα περιθώρια προς τα μέσα και τα κολλούμε με κολλητική ταινία.



Σε δυο άκρα (β & γ) στερεώνουμε σπάγκο, για να δέσουμε στην μέση του την ουρά. Προσέχουμε ώστε: αβ = αγ = γδ = βδ. Η ουρά πρέπει να είναι 3-4 φορές μακρύτερη από το μήκος του αετού, έτσι ώστε να έχει σταθερότητα όταν πετάει (σχήμα 3).

Την ουρά μπορούμε να την κατασκευάσουμε, από λωρίδες που θα έχουμε κόψει από εφημερίδες ή χρωματιστά χαρτιά μεγέθους 20 Χ 20 εκατοστά, τα οποία δένουμε στον σπάγκο σε απόσταση περίπου 15-20 εκατοστών το ένα από το άλλο.
Στα αντίθετα άκρα από αυτά που δέσαμε την ουρά, (ε & ζ), δένουμε τα ζύγια. Εδώ πρέπει να προσέξουμε ιδιαίτερα. Όλη η επιτυχία για το πέταγμα του αετού, βρίσκεται στα ζύγια του. Τα ζύγια, είναι δυο κομμάτια σπάγκος δεμένος στο άκρα ε και ζ, που το καθένα ενώνεται με τον σπάγκο που αφήσαμε να κρέμεται από το κέντρο του χαρταετού. Τα ζύγια πρέπει να σχηματίζουν ένα ισοσκελές τρίγωνο.
Στο σημείο της ένωσης δένουμε ένα γερό σπάγκο, την καλούμπα.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Αναγνωστικό του Δημοτικού, το παιδί δίπλα στην γιαγιά κρατά τσερκένι.

Προσοχή : Πολλοί σπάγκοι είναι δυνατόν να κεραυνοβολήσουν αυτόν που κρατάει το σχοινί (την καλούμπα) δηλαδή.

Δεν πετάμε αετό σε περιοχή με εναέρια σύρματα, είναι κίνδυνος θάνατος.

Καλό είναι ένας να σηκώνει τον αετό κρατώντας το από τις άκρες που δένει η ουρά και ο άλλος αφού περιμένει να δει το πρώτο καλό αεράκι τραβάει με δύναμη το σπάγκο ή τρέχει στην αντίθετη φορά για να βρει ο αετός αντίσταση και να σηκωθεί. Αν ο αετός σας κάνει τούμπες, δείτε αν τα ζύγια σας είναι σωστά. Αν ο αετός έχει αστάθεια, βαρύνετε πιο πολύ την ουρά του.





ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ


  1. ΕΔΕΣΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΣΜΥΡΝΗΣ της Έφης Γρηγοριάδου εκφόσεις ΚΟΧΛΙΑΣ έκδοση 4η σελ 116-117

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΠΑΓΚΑΛΟΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΟΛΙΝΙ

Στο βιβλίο της της Ιζαμπέλλας Παλάσκα αναφέρεται μια άγνωστη και εκπληκτική εξιστόρηση προσπάθειας του Θ Πάγκαλου να δει τον Μουσολίνι, ο ο...