Βίκτωρ Ουγκώ για την Ελληνική Εθνική Ιδέα

«Ο κόσμος είναι η Ελλάδα που διαστέλλεται. Η Ελλάδα είναι ο κόσμος που συστέλλεται.».

 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Ο Βίκτωρ Ουγκώ (Φεβρουαρίου 1802 – 22 Μαΐου 1885)

Ο Βίκτωρ Ουγκώ (Φεβρουαρίου 1802 – 22 Μαΐου 1885) υπήρξε ένας αναγνώστης και θαυμαστής των Αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων. Ήταν από τους πλέον όψιμους Ευρωπαίους διανοούμενους, που έλαβαν φιλελληνική στάση. Στα γραπτά του έκανε άπειρες κολακευτικές αναφορές για τους Έλληνες  στα έργα τους.

 

Έγραφε για τον Όμηρο:

 

«Ο ‘Ομηρος είναι η μεγαλοφυΐα που λύνει αυτό το ωραίο πρόβλημα της Τέχνης, το ωραιότερο ίσως απ΄όλα, την αληθινή απεικόνιση της ανθρωπότητας, που κατορθώνεται με την μεγέθυνση του ανθρώπου, δηλαδή με την γενεσιουργία του πραγματικού μέσα στο ιδανικό. Μύθος και Ιστορία υπόθεση και παράδοση, χίμαιρα και επιστήμη, συνθέτουν τον  Όμηρο. Δεν έχει βάθος και γελάει. όλα τα βάθη των παλαιών εποχών μετακινούνται, αχτινοβολούν φωτισμένα, στο απλόχερο γλαυκό διάστημα του πνεύματος αυτού…» .

 

«Ο Ελληνικός πολιτισμός με την ποίηση και την τέχνη είχε τέτοια δύναμη, ώστε πολλές φορές νικούσε και τον πόλεμο. Οι Σικελοί, λέει ο Πλούταρχος, εξαιτίας του Νικία, ελευθέρωναν τους Έλληνες αιχμαλώτους που τραγουδούσαν στίχους του Ευρυπίδη.»

 

 Ο Ουγκώ (Victor Marie Vicomte Hugo) έστρεψε τα γραπτά του σταδιακά υπέρ του αναδυόμενου Ελληνικού Έθνους ως αληθινού συνεχιστή του Αρχαίου Ελληνικού κλέους. «Ο κόσμος είναι μία διεύρυνση της Ελλάδος και η Ελλάς είναι ο κόσμος σε σμίκρυνση».

«Η Τύρος αγόραζε και πουλούσε. Η Βυρητός αγόραζε και πουλούσε και η Σιδώνα αγόραζε και πουλούσε. Που είναι τώρα αυτές οι πολιτείες; Η Αθήνα δίδασκε. Ακόμη και σήμερα είναι μια πρωτεύουσα της ανθρώπινης σκέψης.».

«Χορτάρι φυτρώνει στα έξη σκαλοπάτια του βήματος που μιλούσε ο Δημοσθένης και ο Κεραμεικός είναι ένα φαράγγι γεμάτο μαρμάρινη σκόνη που ήταν το παλάτι του Κέκρωπος. Ο ναός του Θησέα ανήκει στα χελιδόνια και οι κατσίκες βόσκουν πάνω στην Πνύκα, η Ελληνική Ιδέα όμως είναι ζωντανή, η Ελλάδα είναι Θεά. Το να είσαι ένα ταμείο είναι κάτι που περνάει, το να είσαι όμως σχολή είναι κάτι που διαρκεί.».

 

«Είναι θαυμαστή η δύναμη του φωτεινού λυτρωμού της Ελλάδας ακόμη και σήμερα που μπροστά στα μάτια μας υπάρχει η Γαλλία. Η Ελλάδα δεν έκανε αποικίες χωρίς να εκπολιτίζει και έτσι αποτελεί παράδειγμα για πολλά νέα κράτη. Δεν αρκεί να αγοράζεις και να πουλάς…».

 

 

Ο Ουγκώ ο πλέον σημαντικός και προβεβλημένος εκπρόσωπος του κινήματος του γαλλικού ρομαντισμού. υποστήριξε με θέρμη την προσπάθεια των Ελλήνων να αποτινάξουν τον Οθωμανικό ζυγό.

 

Οι ποιητικές αναφορές του Ουγκώ σχετικά με τον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων εμφανίζονται το 1826 με τη δημοσίευση στο γαλλικό Τύπο του ποιήματος “Τα Κεφάλια του Σαραγιού” (Les têtes du serail), εμπνευσμένου από την ηρωική Έξοδο του Μεσολογγίου, όπου εμφανίζονται μεταξύ των 6000 κεφαλών, που είχαν αποσταλεί στο σαράγι να συνομιλούν μεταξύ τους τα τρία κεφάλια του Μάρκου Μπότσαρη, του Επισκόπου Ρωγών Ιωσήφ και του Κωνσταντίνου Κανάρη.

 

Το ποίημα του «Ναυαρίνο» (αποσπάσματα):

«Οι λαοί, τώρα και χρόνια, σε θρηνούσανε μονάχοι:

Κρίμα Ελλάδα! Ελλάδα κρίμα! Δε σου μένει πια πνοή,

 κάθε μέρα αδυνατίζεις, απ’ τις φλόγες και απ’ τη μάχη(…)

Κουφοί πάντα οι βασιλιάδες, οι άμβωνες δεν αντηχούνε,

 στ’ όνομα και στα δεινά σου μόνο οι ποιηταί πονούνε.

 Τους ζητούσαμε τη δόξα, την παληκαριά να ντύσουν

 μέσ’ σε λευθεριάς πορφύρα και ορφανή να μη σ’ αφήσουν/ να πεθάνεις στο σταυρό σου. Κάποιο σταύρωσαν λαό…

Τι τους μέλει σε ποιο πάνω τον εσταύρωσαν σταυρό;»

 

Το 1827 συνθέτει τα ποιήματα “Ναβαρίνο” (Navarin) και “Ενθουσιασμός” (Enthousiasme) και την επόμενη χρονιά τα “Κανάρης” (Canaris), “Λαζάρα” (Lazzara) καθώς και το περίφημο “Ελληνόπουλο” (L’ enfant) στο οποίο αναφέρεται με μεγάλη συγκινησιακή φόρτιση στην σφαγή των Ελλήνων της Χίου από τους Τούρκους. Όλα τα παραπάνω ποιήματα περιελήφθησαν στη συλλογή “Τα Ανατολίτικα” που εκδόθηκε αρχικά στην Γαλλία.

 

Βίκτωρ Ουγκώ: Το Ελληνόπουλο – L’enfant

 

Απόδοση στα ελληνικά: Κωστής Παλαμάς

 

 «Τούρκοι διαβήκαν, χαλασμός, θάνατος πέρα ως πέρα.

 Η Χίο, τ’όμορφο νησί, μαύρη απομένει ξέρα,

 με τα κρασιά, με τα δεντρά

 τ’αρχοντονήσι, που βουνά και σπίτια και λαγκάδια

 και στο χορό τις λυγερές καμιά φορά τα βράδια

 καθρέφτιζε μεσ’ τα νερά.

 

Ερμιά παντού. Μα κοίταξε κι απάνου εκεί στο βράχο,

 στου κάστρου τα χαλάσματα κάποιο παιδί μονάχο

 κάθεται, σκύβει θλιβερά

 το κεφαλάκι, στήριγμα και σκέπη του απομένει

 μόνο μιαν άσπρη αγράμπελη σαν αυτό ξεχασμένη

 μεσ’την αφάνταστη φθορά.

 

Φτωχό παιδί, που κάθεσαι ξυπόλυτο στις ράχες

 για να μην κλαις λυπητερά, τι ΄θελες τάχα να ‘χες

 για να τα ιδώ τα θαλασσά

 ματάκια σου ν’αστράψουνε, να ξαστερώσουν πάλι

 και να σηκώσεις χαρωπά σαν πρώτα το κεφάλι

 με τα μαλλάκια τα χρυσά;

 

Τι θέλεις άτυχο παιδί, τι θέλεις να σου δώσω

 για να τα πλέξεις ξέγνοιαστα, για να τα καμαρώσω

 ριχτά στους ώμους σου πλατιά

 μαλλάκια που του ψαλιδιού δεν τάχει αγγίξει η κόψη

 και σκόρπια στη δροσάτη σου τριγύρω γέρνουν όψη

 και σαν την κλαίουσα την ιτιά;

 

Σαν τι μπορούσε να σου διώξει τάχα το μαράζι;

 Μήπως το κρίνο απ’ το Ιράν που του ματιού σου μοιάζει;

 Μην ο καρπός απ’το δεντρί

 που μεσ’ στη μουσουλμανική παράδεισο φυτρώνει,

 κι έν’ άλογο χρόνια εκατό κι αν πιλαλάει, δε σώνει

 μεσ’απ’ τον ίσκιο του να βγει;

 

Μην το πουλί που κελαηδάει στο δάσος νύχτα μέρα

 και με τη γλύκα του περνάει και ντέφι και φλογέρα;

 Τι θες κι απ΄όλα τούτα τ’ αγαθά;

 Πες. Τ’ άνθος, τον καρπό; Θες το πουλί;

 Διαβάτη,

 μου κράζει το Ελληνόπουλο με το γαλάζιο μάτι:

 Βόλια, μπαρούτι θέλω. Να.».

 

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας, ο Ουγκώ, σε αντίθεση με την επίσημη πολιτική της Γαλλικής κυβέρνησης και του Ναπολέοντα Γ’, δεν έπαψε να υποστηρίζει δημοσίως τις Ελληνικές προσπάθειες για Εθνική αποκατάσταση.

Εξόριστος στην Guernesey από το 1855  υποστηρίζει αμέτρητες φορές, από το 1866 έως το 1869, την εξέγερση της Κρήτης.

Σύμφωνα με τον Ροζέ Μιλλιέξ όταν ο Ουγκώ στις 25 Αυγούστου 1856 έλαβε την αλυτρωτική εφημερίδα του πατρινού δημοσιογράφου Ρηγόπουλου «Ελληνική σημαία» η οποία κυκλοφορούσε Ελληνικά και  στα Γαλλικά, τη διάβασε, όπως έγραψε, «με θερμό ενδιαφέρον», τoν συνεχάρη ως «σημαιοφόρο της ελευθερίας» και τον ενεθάρρυνε να εξακολουθήσει να εργάζεται «για την ένωση των λαών», όπως είπε:

 

«Στα πιο ένδοξα έθνη, στην Ελλάδα, στην Ιταλία, στη Γαλλία, πέφτει η τιμή να δώσουν το παράδειγμα. Αλλά πρέπει να ξαναγίνουν κυρίαρχα. Πρέπει να ξαναβρούν το πρόσωπο τους. Πρέπει η Ελλάδα να ολοκληρώσει την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού, πρέπει η Ιταλία να απαλλαγεί από την Αυστρία, πρέπει η Γαλλία να γκρεμίσει την Αυτοκρατορία. Όταν αυτοί οι μεγάλοι λαοί θα βρεθούν έξω από τα σάβανα τους, θα φωνάξουν: Ενωση! Ευρώπη! Ανθρωπότητα! Εδώ βρίσκεται το μέλλον: η φωνή της Ελλάδας θα είναι μια από εκείνες που θα ακουστούν περισσότερο...... Εδώ και ήδη πολλά χρόνια αγωνίσθηκα και πολέμησα για την απελευθέρωση της Ελλάδος σας ευχαριστώ που το θυμάστε… Ας γίνουμε, άτομα και λαοί, όσο γίνεται λιγότερο εγωιστές και όσο γίνεται περισσότερο άνθρωποι. Ζητωκραυγάστε ”Ζήτω η Γαλλία! “,την ώρα που εγώ θα φωνάζω: “Ζήτω η Ελλάδα!”». Κατά την άποψη του Ουγκώ, δεν υπάρχουν μικροί και μεγάλοι λαοί. Είχε γράψει:« Έχω για όλα τα έθνη βαθύ σεβασμό κι όσο πιο μικρός είναι ένας λαός,τόσο ο σεβασμός μου είναι μεγαλύτερος».

 

Το ενδιαφέρον του Ουγκώ για την ελεύθερη πλέον Ελλάδα φάνηκε ιδιαίτερα και σε σχέση με το κρητικό ζήτημα και τις θυσίες των Κρητών για «Ένωση» που συγκλόνησε την Ευρώπη.

Τον Δεκέμβριο του 1866, έπειτα από πολλές παρακλήσεις των Ελλήνων, προκειμένου για την υπεράσπιση των εξεγερθέντων Κρητών, ο Βίκτωρ Ουγκώ πιάνει την πένα του : «Κραυγή τις μοί έρχεται εξ’Αθηνών. Εν τη πόλει του Φειδίου καί του Αισχύλου πρόσκλησίς τις μοί εγένετο, φωναί προφέρουσι τό όνομά μου. Τίς ειμί, ώστε ν’αξίζω τοιαύτης τιμής; ουδέν. ‘Ηττημένος τις. Καί τίνες αποτείνονται πρός μέ; νικηταί. Ναί, ηρωϊκοί Κρήτες, καταδυναστευόμενοι σήμερον, έσεσθε νικηταί εν τω μέλλοντι. Εμμείνατε. Καίτοι πεπνιγμένοι, θέλετε θριαμβεύσει. ‘Η διαμαρτύρησις εν αγωνία είναι ισχύς…».

 

Το διάστημα της Κρητικής Επανάστασης του 1866 – 1869 δημοσιεύει τρεις επιστολές υπέρ των Κρητών στον ευρωπαϊκό τύπο το Δεκέμβριο του 1866, το Φεβρουάριο του 1867 και το Φεβρουάριο του 1869, παρά το γενικότερο αρνητικό για τα ελληνικά ζητήματα κλίμα της εποχής.  Η επανάσταση τους φαινόταν ότι δεν θα έφερνε το ποθητό για αυτούς αποτέλεσμα, αλλά αυτό δεν εμποδίζει τον Ουγκώ να γράψει την «Πρώτη Επιστολή στους Κρήτες». Έγραψε:

 

«....Επιμένετε. Εστω και καταπνιγμένοι θα θριαμβεύσετε… Η κατάπνιξη μιας επανάστασης δεν σημαίνει καθόλου κατάργηση των αρχών της… Το δίκιο δεν καταποντίζεται. Κύματα γεγονότων το σκεπάζουν, αλλά ξαναπροβάλλει…Έλληνες της Κρήτης έχετε το δίκιο με το μέρος σας κι έχετε μαζί σας τη λογική. Να υπάρχει πασάς στην Κρήτη δεν το χωράει μυαλό ανθρώπου. Εκείνο που ισχύει για την Ιταλία, ισχύει και για την Ελλάδα. Δεν μπορεί να δοθεί η Βενετία στη μία χωρίς να δοθεί η Κρήτη στην άλλη. Δεν μπορεί η ίδια αρχή να λέει «ναι» στη μια και να αρνιέται στην άλλη… Στο μεταξύ το αίμα κυλάει κι η Ευρώπη το ανέχεται. Αρχίζει να το συνηθίζει… Να έχεις το ξίφος στο πλευρό και να παρακολουθείς ήρεμος τις σφαγές!… Το κρητικό ζήτημα έχει πια τεθεί. Θα λυθεί και θα λυθεί όπως όλα τα ζητήματα αυτού του αιώνα, προς την κατεύθυνση της απολύτρωσης. Η Ελλάδα ακέραιη, η Ιταλία ακέραιη, πάνω από τη μια η Αθήνα, πάνω από την άλλη η Ρώμη,να αυτό που εμείς, Γαλλία, χρωστάμε στις μάνες μας...».

Σε άλλο μήνυμα του προς τους σκλαβωμένους Κρήτες, το 1867, ο Ουγκώ θα γράψει:

«Η Κρήτη είναι η Ελλάδα. Υπολογίζετε σε εμένα ως συγγραφέα και πολίτη… Ανήκω στην Ελλάδα όσο και στη Ιταλία. θα έδινα για την Ελλάδα τους στίχους μου όπως ο Τυρταίος και το αίμα μου όπως ο Βύρωνας… Η ιερή σας πατρίδα έχει την πιο βαθιά μου αγάπη. Σκέφτομαι την Αθήνα όπως σκέπτεται κανείς τον ήλιο». Και υπέγραψε: «Ο αδελφός σας Βικτόρ Ουγκό».

Ο Ουγκώ ήταν πρωτοπόρος στο ζήτημα της επιστροφής των γλυπτών του Παρθενώνα στον τόπο από τον οποίο τα πήρε ο Ελγιν πρέπει να σημειωθεί ότι ο Ουγκώ ήταν ένας από τους πρώτους που εξέφρασε τον αποτροπιασμό του για το πολιτιστικό αυτό έγκλημα. Στην πολύπτυχη ωδή του «Στη θριαμβευτική Αψίδα» (A l’Arc de Triomphe) έγραψε:

«Η Αθήνα λυπημένη είναι, κρύβει στου Παρθενώνα το μέτωπο του κανονιού και του Άγγλου τα σημάδια και των ναών της κλαίοντας τα ρημάδια,τον Έλληνα ονειρεύεται, της τέχνης το καμάρι,που σκόρπισεν εκεί όπου των Προπυλαίων υψώνεται γραμμένη η εικόνα, σκόρπισ’εκεί με του δικού του του χεριού τη χάρη/κάτι πανώριο σα χαμόγελο του ανθρώπου».

Ο θάνατός του, τέλος, είχε μεγάλο αντίκτυπο στην Ελλάδα και στο σύνολό του σχεδόν ο ελληνικός Τύπος κάλυψε με λεπτομέρειες το γεγονός της απώλειας του διακεκριμένου φιλέλληνα συγγραφέα, ενώ ο Εμμανουήλ Ροΐδης έγραψε μια συγκινητική νεκρολογία. Μάλιστα πραγματοποιήθηκαν τελετές στην Αθήνα προκειμένου να τιμηθεί ο μεγάλος νεκρός αντίστοιχες με αυτές, που έλαβαν χώρα στη Γαλλία. Στα 100 χρόνια από τη γέννηση του Ουγκώ,τ ο 1902, ο Παλαμάς από το βήμα του φιλολογικού συλλόγου «Παρνασσός» του αφιέρωσε λίγους στίχους:

 

«Σ’ εσένα ο ύμνος, που έσπειρες και λόγοι ξαναβλάστησαν η Ωδή,το Δράμα,η Σάτιρα,κ’ η επική Καλλιόπη. Από βοριά προφητικού και ανταρτικού το φύσημα/τρέμουν ακόμα ολόγιομοι τη Φαντασίας οι τόποι.

 Μα πρώτα απ’ όλα ευλογητός και παινεμένος που έκραξες-Ω Μισολόγγι! Μπότσαρη! Κανάρη! Κρήτη! Ελλάδα!…» .

 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Το ελληνόπουλο L'Enfant.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Τα Ανατολίτικα του Β Ουγκώ.

Βίκτωρ Ουγκώ, Φιλοσοφία και φιλολογία, εκδόσεις Αναγνωστίδη.

Ο Βίκτωρ Ουγκώ και η Ελλάδα / Victor Hugo et la Grece , Επιλογή - επιμέλεια κειμένων: Δημήτρης Παντελοδήμος, Αθήνα, Βιβλιοπωλείο Κάουφμαν, Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών 2002.