Η ΔΙΑΣΩΣΗ ΤΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ ΤΗΣ ΖΑΚΥΝΘΟΥ

ΕΒΡΑΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΖΑΚΥΝΘΟΥ

 

 

            Η Εβραϊκή κοινότητα της Ζακύνθου με την έναρξη του δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου αριθμούσε 275 ψυχές.

 

            Στην Ζάκυνθο λοιπόν υπήρχαν δύο αξιόλογες Συναγωγές με ιδιόκτητα κτίρια και ιδιόκτητο χώρο για νεκροταφείο.

            Η κοινότητα αυτή ήταν μία από τις 25 διάσπαρτες σε όλο τον Ελληνικό χώρο Εβραϊκές κοινότητες.  Στα χρόνια της Ενετοκρατίας οι Εβραίοι  ζούσαν σε Γκέττο  με είσοδο και έξοδο και περιτειχιζόντουσαν από τείχη. Η είσοδος αυτή και η έξοδος ήταν ανοικτή χωρίς αστυνόμευση και υπήρχε πλήρης επικοινωνία με τους Χριστιανούς κατοίκους  του νησιού, σε τέτοιο σημείο που μέσα στο Γκέττο υπήρχαν και σπίτια Χριστιανών.

            Η  πρώτη εκδήλωση για την κατάργηση του Γκέττο έγινε από τον ποιητή Νικόλαο Ούγγο Φώσκολο ο οποίος με πέλεκα στα 1783 (14 Σεπτεμβρίου) επιχείρησε να γκρεμίσει το τείχος.  

            Μετά την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα (1864), ο Κωνσταντίνος Λομβάρδος επέβαλε «πράξη» του Δημοτικού Συμβουλίου « δι ης έπρεπε να να κατεδαφιστούν αι 4 πύλαι της Εβραϊκής» και έκτοτε οι Εβραίοι ζούσαν ισότιμα και ισόνομα με τους λοιπούς κατοίκους του νησιού.

            Η συμβολή των Εβραίων στους Εθνικούς αγώνες ήταν η πιο κάτω:

Α) Στα «Απομνημονεύματα των Αγωνιστών» στον 16^ο τόμο γίνεται λόγος για τον Ισραηλιτικής καταγωγής Ζακύνθιο γιατρό Χατζή – Ιωάννη, ο οποίος διέμενε στην Τρίπολη κατά  την επανάσταση του 1821 και προσέφερε υπηρεσίες στους προκρίτους φυλακισμένους (ομήρους ) των Τούρκων, ο δε Κανέλλος Δεληγιάννης μετά την κυρίευση της Τρίπολης από τον Κολοκοτρώνη περιέσωσε από την σφαγή 12 Εβραίους τους οποίους περιέθαλπε στο σπίτι του επί 3 χρόνια και μετά τους έστειλε με ασφάλεια μέσω Κατακώλου στην Ζάκυνθο, ο εν λόγω γιατρός    πέρασε στις επαναστατικές δυνάμεις των Ελλήνων προσφέροντας βοήθεια στα στρατόπεδα των Ελλήνων.

Β) Στους Βαλκανικούς πολέμους στις τάξεις του Ελληνικού στρατού πολέμησε ο Ισραηλίτης Τσότσος Γανής (ο οποίος και τραυματίστηκε) μαζί με τα αδέλφια του Μόντο και Σαδάκη.

            Αυτά τα δύο περιστατικά  είναι γνωστά για την συμμετοχή των Εβραίων της Ζακύνθου στους εθνικούς αγώνες, τίποτα άλλο δεν μπόρεσα να βρω.

 

 

 
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Μαρμάρινες  στήλες προς τιμή του μητροπολίτη και του Δημάρχου της Ζακύνθου.


 

ΙΤΑΛΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ ΖΑΚΥΝΘΟΥ

 

 

            Μετά το τέλος του Αλβανικού έπους και την κατάρρευση του μετώπου από την επίθεση της Ναζιστικής Γερμανίας κατά της Ελλάδος, τα Επτάνησα περιήλθαν υπό Ιταλική κατοχή μέχρι τον Φεβρουάριο του 1943, σε αυτή την περίοδο η Εβραϊκή κοινότητα δεν απειλήθηκε από τους κατακτητές, το αντίθετο μάλιστα απειλήθηκαν οι Έλληνες με πρώτο και καλύτερο τον Μητροπολίτη Ζακύνθου Χρυσόστομο Δημητρίου, ο οποίος για την Εθνική του δράση, εξορίστηκε από τις Ιταλικές αρχές στην Αθήνα.

            Είναι η μοναδική περίπτωση ιεράρχη που της Ελλαδικής Εκκλησίας που εξορίστηκε από τις κατοχικές αρχές.

            Ο  Μητροπολίτης Ζακύνθου Χρυσόστομο Δημητρίου εμπόδιζε «σθεναρώς» τα επεκτατικά σχέδια των Ιταλών, έτσι τον  Φεβρουάριο του 1943 συνελήφθηκε και βιαίως εξορίστηκε στην Αθήνα , εκεί έμεινε μέχρι τον Νοέμβριο του 1943, οπότε μετά την διαδοχή της κατοχής από τους Γερμανούς της νήσου επέστρεψε ο Μητροπολίτης στις 23/11/1943 και όπως γράφει η αντιστασιακή εφημερίδα της Ζακύνθου «Δράσις» στο υπ αρ 12 φύλλο της 26/11/1943 «Ύστερα  από 10 μήνες, ο διωγμένος από τους Ιταλούς Δεσπότης μας επανήλθε στην Ζάκυνθο …χαρούμενες κωδωνοκρουσίες των εκκλησιών χαιρετίζουν την άφιξή του…..»

 

 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Η Ιταλική κατοχή κράτησε μέχρι το Σεπτέμβριο του 1943 και ακολούθησε, για ένα ακριβώς χρόνο, η Γερμανική.

ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ ΖΑΚΥΝΘΟΥ

 

            Την ίδια ημέρα της άφιξής του  Δεσπότη τον  επισκέφτηκε ο Γερμανός στρατιωτικός Διοικητής Αλφρέδος Λιτ και ο Φρούραρχος Πάουλ Μπέρενς και στην συνέχεια ο Νομάρχης Καίσαρ Μαρτζώκης μαζί με τον Δήμαρχο Λουκά Καρρέρ και λοιπούς εξέχοντες πολίτες του νησιού.

            Η Γερμανική κυριαρχία του νησιού κράτησε ένα ακριβώς χρόνο από τις 12/9/1943 μέχρι 12/9/1944.

            Ο Μητροπολίτης μιλούσε άπταιστα γερμανικά διότι είχε σπουδάσει στο Μόναχο, έτσι οι Γερμανοί από την πρώτη στιγμή ένοιωσαν σεβασμό στο πρόσωπο του Δεσπότη, τον σεβασμό αυτό ο Μητροπολίτης  τον χρησιμοποίησε για να διασώσει με τις παρεμβάσεις του μεμονωμένους Ζακύνθιους, όπως πχ τον Νικόλα Σαρτώρου που συνελήφθηκε από τους Γερμανούς να αλιεύει με δυναμίτιδα (παράπτωμα που είχε σαν ποινή την θανατική καταδίκη), ο ψαράς αυτός ελευθερώθηκε μετά από επίμονες παρεμβάσεις του Δεσπότη.

 

 

 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Ο Δήμαρχος Ζακύνθου Λουκάς Καρρέρ και ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος.
 

«ΑΥΤΟ ΑΠΑΙΤΩ ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΘΑ ΚΑΝΕΙΣ»

 

 

            Στα τέλη του 1943 ο Γερμανός Φρούραρχος Πάουλ Μπέρενς κάλεσε στο γραφείο του τον Δήμαρχο Λουκά Καρρέρ και βάζοντάς του το πιστόλι του στο στήθος του αξίωσε κατάλογο των οικογενειών των Εβραίων της Ζακύνθου.

            Ο Δήμαρχος Λουκάς Καρρέρ του είπε ότι οι Εβραίοι είναι δημότες του και δεν διέφεραν των άλλων κατοίκων της Ζακύνθου.

            Τότε ο Φρούραρχος Πάουλ Μπέρενς «εν θυμώ» με προτεταμένο το πιστόλι του, είπε  «ΑΥΤΟ ΑΠΑΙΤΩ ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΘΑ ΚΑΝΕΙΣ».

            Ο Δήμαρχος Λουκάς Καρρέρ έφυγε και ο Μπέρενς  έμεινε με την αίσθηση ότι τρομοκράτησε τον Δήμαρχο και σύντομα θα είχε τον κατάλογο των Εβραίων του νησιού.

             Δήμαρχος Λουκάς Καρρέρ ευθύς μετά την αποχώρηση του από τον Φρούραρχο κατευθύνθηκε προς το Μητροπολιτικό μέγαρο και εκεί είχε μια συνάντηση με τον Δεσπότη στον οποίο διηγήθηκε τι είχε συμβεί πριν από λίγο  και ποιες ήταν οι απαιτήσεις των Γερμανών.

            Ο Δεσπότης με θάρρος του είπε : " Δεν θα πας κανένα κατάλογο στους Γερμανούς. Θα αναλάβω εγώ".

 

 

Η ΠΡΩΤΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

 

            Ο Δεσπότης ευθύς μετά την συζήτηση με τον Δήμαρχο, κατέστρωσε το σχέδιό του προκειμένου να σώσει τους Εβραίους του νησιού.

            Σε συνεργασία με τον Δήμαρχο φυγάδευσε όλους τους Εβραίους από τα σπίτια τους και τους έκρυψε σε σπίτια Χριστιανών Ζακυνθινών στις πόλεις και τα χωριά του νησιού.

            Αντιλαμβάνεσαι το μέγα κίνδυνο που ανέλαβαν οι οικογένειες που περιέθαλψαν τους Εβραίους. Και όμως το μεγαλειώδες αυτό έργο έγινε χωρίς κανείς να ρουφιανέψει προς τους Γερμανούς, ομοψυχία και θάρρος πρωτόγνωρο!!!!!!!!!!

 

 

ΣΤΟ ΦΡΟΥΡΑΡΧΟ

 

            Ο Δεσπότης επισκέφτηκε τον Φρούραρχο και στην αρχή παρίστανε τον ανήξερο για τις αξιώσεις του  στον Δήμαρχο, ο Γερμανός Φρούραρχος έφερε το θέμα μόνος του στο ζήτημα των Εβραίων του νησιού και τότε ο Μητροπολίτης απάντησε

« Όχι, αυτό το κακό δεν πρέπει να γίνει οι Εβραίοι της Ζακύνθου είναι Έλληνες υπήκοοι, είναι καλοί, φιλήσυχοι, εργατικοί είναι μέρος του Ποιμνίου μου, είναι καθαρόαιμοι Ζακυνθινοί δεν είναι επικίνδυνοι. Παρακαλώ να μην επικτείνετε στην Ζάκυνθο το μέτρο. Θα είναι μεγάλο έγκλημα».

            Ο Φρούραρχος επιμένει ότι δεν μπορεί να παραβλέψει διαταγές που έχει.

            Στην τραγική εκείνη στιγμή ο Δεσπότης και ο Δήμαρχος παίρνουν μια απόφαση «Αν αποτύχουμε θα ακολουθήσουμε τους Εβραίους όπου τους πάνε».

            Τέλος πάντων ο Φρούραρχος προ της επιμονής του Δεσπότη αποφασίζει να συζητήσει το θέμα με τον Στρατιωτικό διοικητή Λιτ, έτσι δίνεται μια προσωρινή αναβολή στην αιχμαλωσία των Ζακίνθιων Εβραίων.

 

 

 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Στη  Ζάκυνθο βλέπεις συχνά τέτοιες επιγραφές ευγνωμοσύνης των Εβραίων.

 
 

ΣΤΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ ΔΙΟΙΚΗΤΗ

 

            Ο Μητροπολίτης σε λίγες μέρες πήγε στον Στρατιωτικό Διοικητή, από τον οποίο δέχτηκε πιεστικές παροτρύνσεις για την παράδοση του καταλόγου των Εβραίων της νήσου.

            Και όταν το πράγμα έφτασε στο μη παρέκει, έβγαλε από την τσέπη του ένα κατάλογο με τους Εβραίους του νησιού.

«Πάρτε τον κατάλογο των οικογενειών των Εβραίων της Ζακύνθου κύριε Διοικητά» .

Η χαρά έλαμψε στα μάτια του Λιτ «επιτέλους» θα σκέφτηκε, άνοιξε το χαρτί και διαπίστωσε ότι μέσα υπήρχαν μόνο δύο ονόματα του Μητροπολίτη και του Δημάρχου

1ον Ο Ζακύνθου Χρυσόστομος

2ον Ο Δήμαρχος Λουκάς Καρρέρ

 

            Προ του έκπληκτου Γερμανού ο Ιεράρχης είπε : «Είναι απόφασή μας να ακολουθήσουμε τους Εβραίους όπου τους στείλετε» και πριν προλάβει να πάρει κάποια απόφαση ο Λιτ ο Δεσπότης του πρότεινε και δεύτερο έγγραφο στην Γερμανική γλώσσα και παρακάλεσε να μεταβιβαστεί με τον ασύρματο της Γερμανικής Διοικήσεως προς τον ……… Χίτλερ προσωπικά .

            Στο έγγραφο αυτό ο Δεσπότης υπενθύμιζε στον Αδόλφο μια συνάντηση που είχαν στο Μόναχο το 1924 και κάποιες συζητήσεις που είχαν κάνει στο λυκαυγές του εθνοσιαλιστικού του ξεκινήματος και παρακαλούσε «να μη συλληφθούν οι Εβραίοι της Ζακύνθου εγγυόμενος αυτός και ο Δήμαρχος ότι είναι ακίνδυνοι άνθρωποι…».

 

 

ΕΑΜ ΕΔΕΣ ΖΑΚΥΝΘΟΥ

 

            Οι αντιστασιακές οργανώσεις του ΕΑΜ και του ΕΔΕΣ παρακολουθούσαν όλες αυτές τις κινήσεις του Δημάρχου και του Μητροπολίτου και ετοιμαζόντουσαν να επέμβουν σε περίπτωση αποτυχίας τους.

            Ο εκ των συναρχηγών του ΕΔΕΣ Ζακύνθου Σπύρος Ιθακίσιος (φαρμακοποιός) αργότερα απεκάλυψε ότι ο ΕΔΕΣ είχε καταστρώσει σχέδιο διάσωσης με όποιο τίμημα των Εβραίων της Ζακύνθου. Κάτι ανάλογο είχε κάνει και το ΕΑΜ Ζακύνθου.

 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Έξω από τη συναγωγή της Ζακύνθου.


 

Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΧΙΤΛΕΡ

 

            Αποτελεί μοναδική περίπτωση παρέμβασης του ίδιου του Χίτλερ προκειμένου να διασωθεί Εβραϊκός πληθυσμός στην Ευρώπη, όμως αυτό έγινε στην Ζάκυνθο χάριν των προσπαθειών και της ακτινοβολίας του Δεσπότη της, ο ίδιος ο Χίτλερ έδωσε την πιο κάτω εντολή στον Διοικητή Λιτ :

 

«Να παραμείνουν οι Εβραίοι της Ζακύνθου υπό την προσωπική ευθύνη του Μητροπολίτου και του Δημάρχου»

            Αντίγραφο αυτής της απάντησης έδωσε ο Λιτ στον Μητροπολίτη  και δι αυτής της διαταγής διασώθηκε οριστικά ο πληθυσμός των Εβραίων της Ζακύνθου, δυστυχώς το έγγραφο αυτό καταστράφηκε από τους σεισμούς και την επακολουθήσασα πυρκαγιά του 1953 .

 

0 ΜΕΙΩΣΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ

 

            Μετά τον πόλεμο η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Εβραίων του ΟΗΕ έκανε την εξής ενδιαφέρουσα διαπίστωση :

 

            Από τις 25 Εβραϊκές κοινότητες   μόνο αυτή της Ζακύνθου δεν εμφάνιζε ποσοστό μειώσεως, συγκεκριμένα προ του πολέμου υπήρχαν 275 κάτοικοι Εβραϊκής καταγωγής, με το τέλος του πολέμου ο πληθυσμός των Εβραίων ήταν 275 κάτοικοι και η επιτροπή διαπίστωσε ΠΟΣΟΣΤΟ ΜΕΙΩΣΕΩΣ ΜΗΔΕΝ, τα ποσοστά στις λοιπές κοινότητες εκυμαίνοντο από 31% μέχρι 99% στην Ξάνθη.

            Από τους 80.000  Εβραίους που υπήρχαν στην Ελλάδα, 62.000 εκτοπίστηκαν από τους Γερμανούς και 18.000 επέζησαν χάρις σε προσωπικές ενέργειες σαν αυτή του Χρυσοστόμου Ζακύνθου  και του Λουκά Καρρέρ. Το ποσοστό των διασωθέντων σε σχέση με τις λοιπές Ευρωπαϊκές χώρες που ήταν υπό κατοχή  είναι εκπληκτικά μεγάλο.

            Κατόπιν αυτού η κυβέρνηση του Ισραήλ δια του Ιδρύματος «Γιαν Βασέν» πραγματοποίησε έρευνες για τον τρόπο διάσωσης του Εβραϊκού πληθυσμού της Ζακύνθου.

 

 


ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Το Ίδρυμα Yad Vashem.

[PDF]

ΙΔΡΥΜΑ ΓΙΑΝ ΒΑΣΕΝ

 

            Το Ίδρυμα αυτό δημιουργήθηκε με σκοπό

1)     Τον προσδιορισμό των παραγόντων που οδήγησαν στον Ναζισμό

2)     Την καταγραφή όλου του υλικού που αφορά τις κατεστραμμένες Εβραϊκές κοινότητες.

3)     Την περιγραφή την αντίσταση των Εβραίων κατά των Ναζί

4)     Την απονομή τιμής σε όσους έσωσαν Εβραίους.

 

Το Ίδρυμα αυτό έκανε έρευνα σε βάθος με ένορκες μαρτυρίες των διασωθέντων και παντός που είχε γνώση της διάσωσης των Εβραίων της Ζακύνθου και κατέληξε σε συμπεράσματα για τον τρόπο που διασώθηκαν οι 275 Εβραίοι της Ζακύνθου.

Στις 7/11/1978 στην μεγάλη αίθουσα δεξιώσεων του Πρέσβη Νισσίν Γιαίς τιμήθηκαν  Ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος Ζακύνθου και ο Δήμαρχος Λουκά Γ Καρρέρ  μαζί με αυτούς τιμήθηκαν και το ζεύγος Μ Σκουλάτου (έσωσε τον Χαίμη την μητέρα του και την αδελφή του) και Ε Πετράκη (έσωσε τον Ιωσήφ Κοέν).

Ο Πρέσβης έβγαλε λόγο σε άπταιστα Ελληνικά και κατέληξε «…Εμείς ο λαός του Ισραήλ θα είμαστε για πάντα ευγνώμονες  σε αυτούς και στο Ελληνικό λαό……………..Τιμή και δόξα στο Έθνος που γαλουχεί τέτοια τέκνα».

Στην συνέχεια μίλησε ο Αντιπρόεδρος  του Κέντρου Ισραηλιτικού Συμβουλίου Α Κόβο και μεταξύ των πολλών επαίνων είπε « ……..μας δίνεται η ευκαιρία να δείξουμε τη βαθειά  ευγνωμοσύνη μας προς τους Χριστιανούς αδελφούς για την ανθρωπιά που έδειξαν , βοηθόντας με κίνδυνο της ζωής του…………..»

Οι άνθρωποι αυτοί τιμήθηκαν από το Ίδρυμα Γιαν Βασέν σαν «ΔΙΚΑΙΟΙ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ»

 

 

 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Εβραίοι της  Ζακύνθου.

 

ΛΟΙΠΕΣ ΤΙΜΗΤΙΚΕΣ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ

 

 

1)     Η Ισραηλιτική Κοινότητα Ζακύνθου με έγγραφο αρ πρωτ 66/20-3-1947 ευχαρίστησε τον Μητροπολίτη Χρυσόστομο και τον Δήμαρχο Καρρέρ.

2)     Το Ίδρυμα Γιαν Βασέν έδωσε το δικαίωμα να φύτευση ένα δέντρο στην δενδροστοιχία των Δικαίων στο δάσος μνήμης στην Ιερουσαλήμ στον Μητροπολίτη Χρυσόστομο.

3)     Το έργο αυτό των δύο ανδρών εξυμνήθηκε από τον τύπο :

-        «Πρόοδος» αρ φύλλου 210/1655 της 11/12/78

-        «Αλήθεια» αρ φύλλου 1137/22-12-1978

-        «Πολιτικό Αλέτρι» αρ φύλλου 8/14-12-1978

-        «Ελεύθερη φωνή» αρ φύλλου 207/18-11-1978

-        «Χρονικά» Ισραηλιτικό περιοδικό με διαρκείς δημοσιεύσεις όπως με τα φύλλα 14,35,65,67,76, 77, 83, 84 κλπ

-        «Βραδυνή» αρ φύλλου 18833/8-11-1978

-        «Καθημερινή» αρ φύλλου 18001/8-11-1978

-        «Εκκλησιαστική αλήθεια» αρ φύλλου 56/1-2-79

και λοιπές εφημερίδες. Ελληνικές και Ισραηλίτικες.

4)     Η πράξη αυτή συμπεριλήφθηκε σε πλήθος βιβλίων με θέματα που αφορούσαν τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο.