ΜΙΚΡΟΤΕΧΝΙΑ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Τα ψηφιδωτά, καθώς προχωράμε στη μελέτη της παλαιοχριστιανικής αρχιτεκτονικής, είναι ένα άλλο αξιόλογο χαρακτηριστικό της διακόσμησης των ναών. 

Λίγοι πολιτισμοί έχουν αφήσει κληρονομιά δείγματα μικροτεχνίας  τόσο υψηλής ποιότητας, όσο ο Βυζαντινός πολιτισμός, λόγω των ταραγμένων χρόνων που μεσολάβησαν διασώθηκε μικρός αριθμός αυτής της παραγωγής. Ευτυχώς οι γραπτές πηγές συμπληρώνουν τις γνώσεις μας. Οι βυζαντινοί συγγραφείς όπως ο Παύλος Σιλεντιάριος, ο Γεωργιος Κεδρηνός, ο αυτοκράτωρ Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, ο ποιητής Μανουήλ Φιλής αλλά και οι επισκέπτες  μιλούν για αυτό τον Βυζαντινό πλούτο, που ήταν συγκεντρωμένος στην Κωνσταντινούπολη, οι καταστροφικές αλώσεις το 1204 και το 1453 μχ εξαφάνισαν μέρος των περίφημων θησαυρών, που κάποια βρέθηκαν να κοσμούν ναούς και παλάτια  της Δύσης, άλλα πάλι τα έλιωσαν για να αποσπάσουν το χρυσό και το άργυρο που   τα περιλαμβάνανε, όσα περισώθηκαν κρύφτηκαν ή θάφτηκαν από τους ιδιοκτήτες τους όπως έγινε στην Κύπρο και την Λέσβο ή διαφυλάχτηκαν από μοναστήρια, κυρίως του Αγίου Όρους.

 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Το ασημένιο δακτυλίδι αποτελείται από βαριά συμπαγή στεφάνη που καταλήγει σε δύο ανάγλυφες σχηματοποιημένες προτομές. Στο κέντρο της σφενδόνης, μέσα σε εγχάρακτο κύκλο, είναι χαραγμένο σταυροειδώς μονόγραμμα που αναλύεται πιθανότατα στο όνομα ΒΛΑΣΙΟΣ. Επίσης, χαραγμένη είναι η ανάστροφη επιγραφή +Ο ΜΕΛΑΧΡΗΝΟΣ γύρω από την περιφέρεια του κύκλου. Το όνομα της οικογένειας των Μελαχρηνών απαντά κατά τον 13ο-14ο αιώνα. Πιθανόν το δακτυλίδι να ανήκε σε κάποιο από τα μέλη της.

            Τον πλούτο αυτό γνωρίζουμε από τα «τυπικά» τους με ενσωματωμένα «βρέβια» (κατάλογοι κινητής ή ακίνητης περιουσίας της μονής) και μάλιστα τα περιγράφουν με λεπτομέρεια.

            Μεγάλο μέρος των αντικειμένων αυτών σώζονται στο Άγιο Όρος και προέρχεται από δωρεές αυτοκρατόρων ή της υπάρχουσας τάξης του Βυζαντίου. Συχνά συνοδεύονται από επιγραφές, όπως το Άγιον Ποτήριον και το δισκάριο του Δεσπότη Θωμά Πρελούμπου (1348-1355), τα περισσότερα είναι κατασκευασμένα για τις εκκλησιαστικές ανάγκες, κάποια ήταν προς χρήση των ιδιοκτητών τους και μετά τα αφιέρωσαν, όπως εικονίδια από ελέφαντα  και στεατίτη ή εγκολπίων από ίασπιν, σαρδόνυχα ή πολύτιμα μέταλλα .

            Η ασυνήθιστη τεχνική τους τελειότητα  και το υψηλό αισθητικό επίπεδο ων αντικειμένων αυτών τα έκανε περιζήτητα. Στο άγιο Όρος δεν σώζονται έργα μικροτεχνίας παλιαοχριστιανικής περιόδου, αλλά μόνο Μακεδονικής, Κομνήνειας, Παλαιολόγειας Αναγέννησης.

Η Μακεδονική Αναγέννηση (10ος και 11^ος αιώνας)  διέσωθηκαν;

-        Το εικονίδιο από στεατίτη και άργυρο του Αγ Γεωργίου της Μονής Βατοπεδίου.

-        Το βημόθηρο του Πρωτάτου με ελεφάντινη διακόσμηση.

-        Πανηγιάριο από ίασπιν της Μονής Χιλιανδαρίου και άλλα

Η Παλαιολόγων περίοδος (1363-1453) διασώθηκαν:

-        Το Άγιον ποτήριον του Πρελούμπου από ίασπιν.

-        Τρίπτυχο με μεγάλη Δέηση από στεατίτη, επιχρυσωμένος άργυρος με σμάλτο 5,5Χ10 2κ πάχος 1,2 εκ της Μονής Βατοπεδίου.

-        Εικονίδιο Μεταμορφώσεως της μονής Ξενοφώντος από Στεατίτη αχνοπράσινος επένδυση: επίχρυσος άργυρος , μαργαριτάρια, ημιπολύτιμοι λίθοι 18,5Χ 15 εκ πάχος 3 εκ

-        Εικονίδιο με Δωδεκάορτο  της μονής Βατοπεδίου από στεατίτη 23Χ16,5 εκ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Στέφανα Γάμου είναι κατασκευασμένα από επικασσιτερωμένο χαλκό. Πάνω από το μέτωπο φέρουν ημικυκλική προεξοχή όπου είναι χαραγμένος σταυρός. Στο καθένα από αυτά, πάνω στην εξωτερική επιφάνεια, υπάρχουν δύο επιγραφές. Στη μία γίνεται επίκληση βοήθειας στον Θεό από υψηλόβαθμο αξιωματούχο της βυζαντινής διοίκησης, τον σπαθαροκανδιδάτο Ρωμανό, και την οικογένειά του. Στην άλλη επιγραφή, που χρονολογείται αργότερα από την πρώτη, αναγράφεται ο 20ος/21oς Ψαλμός που αναφέρεται στον τελευταίο θρίαμβο του Δαβίδ, ο οποίος προηγουμένως είχε αντιμετωπίσει εχθρότητα και είχε κινδυνεύσει θανάσιμα. Αυτός ο ψαλμός πιθανώς υπαινίσσεται κάποια παραλληλία ανάμεσα στη ζωή του Δαβίδ και του συγκεκριμένου κατόχου των στεφάνων, ο οποίος μπορεί να ταυτιστεί με τον Ρωμανό Λεκαπηνό (920-944). Είναι επίσης πιθανόν τα συγκεκριμένα αντικείμενα να αφιερώθηκαν σε κάποια εκκλησία για το στολισμό της ή να χρησιμοποιήθηκαν και ως γαμήλια στέφανα.

ΥΛΙΚΑ

Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν στην μικροτεχνία  είναι το ελεφαντοστό (προερχόταν από τις Ινδίες και τη Αφρική), στεατίτης, κόκκαλο (από μεγάλα ζώα, όπως καμήλες, βοοειδή, άλογα, ρινόκεροι κα), ημιπολύτιμοι λίθοι, πολύτιμα μέταλλα, ξύλο κλπ Η χρήση ελεφαντοστού προϋποθέτει ευμάρεια του πληθυσμού και έτσι μεγάλη παραγωγή τέτοιων μικροτεχνιών είχαμε στην πρωτοβυζαντινή περίοδο, με το υλικό αυτό μπορούν να φτιαχτούν μικροτεχνίες σπάνιας ομορφιάς, η χρήση του ελεφαντοστού σταδιακά διακόπτεται και τον 12^ο αιώνα έργα με αυτό το υλικό σπανίζουν.

 

Αντικαθιστούν το ελεφαντοστού με στεατίτη , τον «αμίαντον λίθον» των Βυζαντινών, το υλικό αυτό είναι φτηνότερο και σχετικά μαλακό και κατάλληλο για επεξεργασία, τον 11ο αιώνα οι τεχνίτες που χρησιμοποιούν  τον «αμίαντον λίθον» , αποδίδουν μικροτεχνικά αντικείμενα με πληρότητα αντιγράφοντας ελεφάντινα έργα. Το χρώμα του στεατίτη είναι ανοικτό πράσινο ή γκριζοπράσινο διαφοροποιείται με πρόσθετα χρώματα και επιχρύσωση.   

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Το υπατικό δίπτυχο του Ιουστινιανού,  είναι κατασκευασμένο από ελεφαντοστούν και οι διαστάσεις κάθε τμήματος είναι 35,2 εκ. ύψος, 13,7 εκ. πλάτος και 1 εκ. βάθος. 

            Με ημιπολύτιμους λίθους που έχουν σκαλιστεί με θέματα, τα χρησιμοποιούν για εγκόλπια και εικονίδια αλλά και ιερά σκεύη όπως Παναγιάρια.

            Η Βυζαντινή χρυσοχοΐα έφτασε σε ζηλευτά επίπεδα σύμφωνα με πηγές όπως ο Προκόπιος ή ο Παύλος Σιλεντιάριος, δυστυχώς τα μεγάλα έργα από χρυσό που περιγράφουν, όπως θρόνοι, αγάλματα, άμβωνες, τέμπλα, Άγιες Τράπεζες έχουν όλα χαθεί. Τα μικρότερα έργα τόσο στην πρωτοβυζαντική περίοδο όσο και στις μεταγενέστερες  βυζαντινές περιόδους κυριαρχεί η τάση δημιουργίας πολυχρομίας, κέντα αργυροχοΐας και χρυσοχοΐας ήταν στην Κωνσταντινούπολη, την Θεσσαλονίκη και την Ρώμη, σφραγίδες αυτοκρατορικού ελέγχου βοηθούν στην κατάταξη των έργων αυτών.

            Η χρήση του σμάλτου  με παράλληλη χρήση άλλων τεχνικών είναι αρκετά διαδεδομένη .

            Αξιοθαύμαστη τεχνική με έργα από χαλκό και ορείχαλκο, οι χύτες αυτοί είχαν ειδική συνοικία στην Κωνσταντινούπολη και την Θεσσαλονίκη.

 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Η γλυπτική στη συνέχεια εκδηλώνεται ως ανάπτυξη της συριακής και παλαιστινιακής τέχνης με περιεχόμενο κυρίως ποιμενικό και ειδυλλιακό, αλλά και αναπτυσσόμενο σε θρησκευτικά θέματα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

-        ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ Β έκδοση Θεσσαλονίκη 1997