Ο ΜΕΤΑΞΑΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΕΙ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΕΡΧΟΜΕΝΗ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

(Μιας και μιλήσαμε για τις προσπάθειες της Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg (ERR) να ληστέψει το Άγιο Όρος - http://pluton22.blogspot.gr/2013/05/blog-post_4878.html - ας δούμε πως ο Ιωάννης Μεταξάς με την έναρξη του πολέμου πρόβλεψε και  διασφάλισε την πολιτιστική μας κληρονομια, τους θησαυρούς των Ελληνικών μουσείων).

           

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Από την προετοιμασία απόκρυψης των επιτύμβιων γλυπτών του Μουσείου της Ακρόπολεως . (Φωτογραφικό Αρχείο Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου).

Ο Μεταξάς δεν έτρεφε καμιά αυταπάτη ότι ο πόλεμος θα περιοριζόταν μόνο με την Ιταλία, προέβλεπε επέκταση των πολεμικών συγκρούσεων και με την Γερμανία, και πιθανό ενδεχόμενο την κατάληψη των Αθηνών, παρά τις νίκες στην Πίνδο άρχισε να κινεί τον κρατικό μηχανισμό για να διαφυλαχτούν από τους κινδύνους του πολέμου και της επερχομένης Γερμανικής κατοχής θησαυροί των μουσείων μας.

Στις 11 Νοεμβρίου 1940 το υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων έδωσε λεπτομερείς οδηγίες σχετικά με το που και πως αλλά και ποιοι θα ασχολούνται με τις αποκρύψεις αρχαίων εκθεμάτων των μουσείων, σχηματίστηκαν λοιπόν Επιτροπές Απόκρυψης και Ασφάλισης των θησαυρών των μουσείων της χώρας.

Η εργασία αυτή έπρεπε να γίνει το γρηγορότερο με την βοήθεια των φυλάκων και το έργο είχε συντελεστεί έως τον Απρίλιο του 1941.  

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Η απόκρυψη του Κούρου του Σουνίου ΕΑΜ 2720 στο όρυγμα που είχε διανοιχθεί μπροστά από το βάθρο του. (Φωτογραφικό Αρχείο Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου).



 Οι αρχαιολογικές σχολές που ήταν στην Ελλάδα ήταν πολλές κάποιες απ αυτές βρέθηκαν στο στρατόπεδο του Άξονος και κάποιες των συμμάχων, αυτές οι σχολές ήξεραν επ ακριβώς τι θησαυρούς έκρυβαν τα Ελληνικά μουσεία και πιθανόν να σχεδίαζαν την αρπαγή τους. Στις Επιτροπές Απόκρυψης και Ασφάλισης των θησαυρών προήδρευαν κατά κανόνα Αρεοπαγίτες  και δικαστικοί και συμμετείχαν άτομα που θα εγγυώνται την μη διαρροή πληροφοριών. Κατ αρχάς δημιουργήθηκαν κατάλογοι εκθεμάτων  κατά μουσείο, έγιναν πρωτόκολλα απόκρυψης, στις 28 Νοεμβρίου 1940 τοποθετήθηκαν σε 4 μεγάλα σφραγισμένα  κιβώτια και παραδόθηκαν στον γενικό ταμία της Τραπέζης της Ελλάδος, ο οποίος τα τοποθέτησε στο Θησαυροφυλάκιο της τραπέζης.

Των μεγάλων μουσείων τα αρχαία ασφαλίστηκαν σε τόπους που πολύ δύσκολα παραβιάζοντο, την απόκρυψη των εκθεμάτων πχ του Εθνικού αρχαιολογικού μουσείου βοήθησαν ο Άγγλος Alan Wace ο Γερμανός Otto Walter. Tα μεγάλα χάλκινα αγάλματα του Εθνικού Μουσείου συσκευάστηκαν με ειδικά αδιάβροχα περιτυλίγματα και πισσόχαρτο και τοποθετήθηκαν σε κιβώτια πισσαρισμένα επίσης εσωτερικά για να φυλαχτούν από την υγρασία, η κεραμική και τα αντικείμενα μικροτεχνίας φυλάχτηκαν σε κιβώτια και όλα μαζί στα υπόγεια του Εθνικού Μουσείου. 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Στις 18 Ιουνίου 1940 ο υφυπουργός Παιδείας Ν. Σπέντζας ανακοίνωσε με εμπιστευτικό του έγγραφο ότι «Από σήμερον απαγορεύομεν την χορήγησιν κανονικών αδειών, κατόπιν αποφάσεως του Υπουργικού Συμβουλίου». Με την κήρυξη του πολέμου τέσσερις μήνες μετά, η Αρχαιολογική Υπηρεσία αντέδρασε αστραπιαία. Με έγγραφό της στις 11 Νοεμβρίου 1940 που απεστάλη σε όλες τις τοπικές διευθύνσεις, εξέδωσε ειδικές τεχνικές οδηγίες «διά την προστασίαν των αρχαίων των διαφόρων μουσείων από τους εναερίους κινδύνους». Σε αυτές προβλέπονταν δύο τρόποι ασφάλισης των ογκωδών και μη μετακινήσιμων εκθεμάτων. Ο πρώτος ήταν «διά της περικαλύψεως του αγάλματος διά γαιοσάκκων, αφ' ου προηγουμένως τούτο περιβληθή δι' ενός ξυλίνου ικριώματος επενδεδυμένου διά σανίδων ως το υπόδειγμα» και ο δεύτερος, που προκρίθηκε ως αποτελεσματικότερος, με την κατάχωση των αγαλμάτων εντός του δαπέδου της αίθουσας ή στην αυλή του μουσείου ή σε περιφραγμένες αυλές και υπόγεια δημόσιων ιδρυμάτων. Η μέθοδος της κατάχωσης, μάλιστα, δινόταν με κάθε λεπτομέρεια. Τα αγάλματα έπρεπε να αποτεθούν στον πυθμένα του ορύγματος που ήταν επενδεδυμένο με οπλισμένο σκυρόδεμα, σε οριζόντια θέση (σαν νεκρά σώματα σε τάφο), να καλυφθούν με αδρανή υλικά και το όρυγμα να σφραγιστεί με πλάκα τσιμέντου. Για τα χάλκινα και για τα πήλινα προβλεπόταν η φύλαξη εντός κιβωτίων επενδεδυμένων με κερόχαρτο ή πισσόχαρτο για τον φόβο της υγρασίας. 

Το πρωί της 29^ης Νοεμβρίου 1940 τοποθετήθηκε μια πινακίδα στην πόρτα των μουσείων «Το μουσείο θα παραμένει για μερικές ημέρες κλειστό λόγω επισκευών» και στο εσωτερικό ένα μελίσσι ανθρώπων εργαζόταν ακατάπαυστα, εργάτες έσκαβαν εντός του μουσείου και δημιουργούσαν μεγάλους χώρους για την αποθήκευση εκθεμάτων, άλλοι κατέγραφαν τα εκθέματα, άλλοι συσκεύαζαν, έβαζαν  σάκους με άμμο, έγραφαν κάρτες, δοκίμαζαν την στερεότητα των χώρων και κρατούσαν σημειώσεις. Μετά το μεσημέρι αφού έφυγαν οι εργάτες οι Επιτροπές Απόκρυψης και Ασφάλισης των θησαυρών άνοιξαν καταπακτές και βρέθηκαν σε παμπάλαιες υπόγειες στοές που είχαν καινούργια υποστηρίγματα από οπλισμένο σκυρόδεμα, εδώ λοιπόν θα έβρισκαν καταφύγιο τα μεγάλα αγάλματα του μουσείου.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Οι «Αρχαιολάτρες» κλέφτες στη διάρκεια της Κατοχής σε 37 πόλεις και περιοχές της χώρας έκλεψαν αρχαιότητες, ενώ την ίδια περίοδο Γερμανοί αρχαιολόγοι πραγματοποίησαν παράνομες ανασκαφές σε 17 περιοχές της Ελλάδος, απ’ όπου τα ευρήματα εστάλησαν στη Γερμανία. Έγιναν σημεία και τέρατα από την πρώτη στιγμή...  Γερμανοί αξιωματικοί είχαν "προμηθευτεί" άριστη αρχαία κεφαλή γυναικός του 4ου αιώνος π.Χ., την οποία "χάρισαν" στον στρατάρχη List. Φαντάζεται κανείς τι θα είχε συμβεί αν δεν είχε πάρει τα μέτρα απόκρυψης η κυβέρνηση του Ι Μεταξά.

Στις 30 Νοεμβρίου 1940 όταν γύρισαν οι εργάτες τα γλυπτά σφαλίστηκαν στα υπόγεια και σκεπάστηκαν τα κιβώτια με άμμο μερικά που ήταν χωρίς συσκευασία, 35 κιβώτια του μουσείου της Ακροπόλεως που δεν μπορούσαν να ταφούν τα έστειλαν νύκτα με συνοδεία στο σπήλαιο Εννεακρούνου και άλλα 20 στην φυλακή του σωκράτη απέναντι από τον Ιερό Βράχο στην σπηλιά που είναι αριστερά από το εκκλησάκι του Αι Δημήτρη του Λουμπαρδιάρη, κάποια κρύφτηκαν σε τάφρους που ανοίχτηκαν στις ίδιες τις αίθουσες που ήταν εκτεθειμένα, τα μη ιδιαίτερα σημαντικά εκθέματα έμειναν στις άδειες ερημωμένες αίθουσες.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Ο εγκιβωτισμό του αμφορέα Α 803. «Η όψη του μουσείου τον Απρίλη του 1941, γυμνωμένου από όλο το περιεχόμενό του, ήταν μια εικόνα ερήμωσης. Οι τοίχοι γυμνοί, τα δάπεδα πολλών αιθουσών σκαμμένα, οι προθήκες άδειες». Ήταν η εικόνα που αντίκρισαν οι Γερμανοί αξιωματικοί το πρωί της Δευτέρας 28 Απριλίου.

Προφυλάξεις πήραν και στους χώρους εξωτερικά του μουσείου, φρόντισαν να υψώσουν στα παράθυρα ολόκληρα βουνά από σάκους με άμμο, τα πολύτιμα χρυσά, δακτυλιόλιθοι κα άλλα συσκευάστηκαν σε κιβώτια και στάλθηκαν στο θησαυροφυλάκιο της Τραπέζης της Ελλάδος, αυτή η εργασία ήταν πολύ κοπιαστική και συμπεριελάμβανε και ευρήματα της ανασκαφής των Δελφών του 1939, ελεφάντινα, χρυσά, μικρά χάλκινα, αυλητές και πλήθος άλλα η παράδοσή τους τελείωσε στις 4 Απριλίου 1941 λίγο πριν μπουν οι Γερμανοί στην Αθήνα.

Οι κυριότερες εργασίας έγιναν από έμπιστους τις βραδινές ώρες όταν αποχωρούσαν οι εργάτες, από 28 Οκτωβρίου μέχρι 10 Νοεμβρίου 1940 έγινε και η συσκευασία και η εξασφάλιση των νομισμάτων του νομισματικού Μουσείου, στις 2 Νοεμβρίου 1940 ήσαν έτοιμα 20 κιβώτια που τα πήγαν στην Τράπεζα της Ελλάδος, στις 4 Νοεμβρίου κατατέθηκαν άλλα 18 κιβώτια και στις 10 Νοεμβρίου είχε ολοκληρωθεί ο εγκιβωτισμός σε 61 κιβώτια.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Ο Κούρος του Σουνίου βυθίζεται στα έγκατα του Αρχαιολογικού Μουσείου. Θα ξαναδεί το φως χρόνια μετά.

Στον Παρθενώνα ανοίχτηκε μεγάλος λάκκος που χωρίστηκε σε τρία διαμερίσματα, στον λάκκο αυτό τοποθετήθηκαν εκθέματα μέχρι τις 28 Ιανουαρίου 1941 οπότε κατασκευάστηκε καλύπτρια πλάκα στο δάπεδο από οπλισμένο σκυρόδεμα, μια άλλη μεγάλη κρύπτη ήταν στον χώρο του μουσείου της Ακροπόλεως αυτή που της δόθηκε το κωδικό όνομα «κρύπτη της αυλής».

Και στους Δελφούς έγιναν εργασίες απόκρυψης πχ ο Ηνίοχος μεταφέρθηκε μέσα σε δύο  λαξευτούς τάφους στον κήπο του μουσείου, χωρίστηκε στα δύο και τοποθετήθηκε σε κιβώτια με άχυρο και βαμβάκι, άλλα φυλάχτηκαν σε υπόγειο Ελληνιστικό τάφο μεταξύ του μουσείου και του Ιερού. Τα ίδια περίπου σενάρια εφαρμόστηκαν σε όλα τα μουσεία της χώρας, σε ιδιωτικές συλλογές και σε πολλά μοναστήρια, τεράστια η βοήθεια των σπηλαιολόγων που κάλυψαν με επαγγελματικό τρόπο αλλά και με την σιωπή τους την εύρεση των καταλλήλων σπηλαίων για να διαφυλαχτούν   οι θησαυροί των μουσείων μας.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Παρά τις προσπάθειες δεν ήταν δυνατόν να προστατευθεί το σύνολο των μνημείων μας και όπως ήταν αναμενόμενο, οι βάρβαροι κατακτητές Γερμανοί, Ιταλοί αλλά και οι Βούλγαροι λεηλάτησαν ότι τους ήταν δυνατόν να λεηλατήσουν, στην φωτογραφία βλέπουμε Γερμανούς αξιωματικούς και διπλωματικούς υπαλλήλους με λοστούς και σχοινιά να απομακρύνουν αρχαιoλογικά στοιχεία του πολιτισμού μας, οι φθορές από μίσος των γερμανών στρατιωτών δεν έχουν το όμοιό τους, πχ στην  Ελασσόνα – Πύθιον προκειμένου  να μαγειρέψουν, οι Γερμανοί στρατιώτες χρησιμοποίησαν εικόνες. Αλλά ας διαβάσουμε τι γράφει  ο ειδικός τόμος που εξεδόθη το 1946 από το υπουργείο Παιδείας με τίτλο «Ζημίαι των αρχαιοτήτων εκ του πολέμου και των στρατευμάτων κατοχής».«Για τους Γερμανούς, όλα τα μνημεία ήταν ουρητήρια και κατά προτίμηση το εσωτερικό του Παρθενώνα». 

Η όλη προσπάθεια πέρα από την συμβολή αρχαιολόγων, σπηλαιολόγων εργατών, δασκάλων και όσων τέλος πάντων πήραν μέρος στο γιγάντιο αυτό έργο, δείχνει πόσο καλά ήταν προετοιμασμένη η χώρα για τον πόλεμο  και πόσο άξια αποδείχτηκε η κυβέρνηση του δικτάτορα Ι Μεταξά.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Μετά την απελευθέρωση της χώρας, Έλληνες επιστήμονες άρχισαν να ανασύρουν από τις κρύπτες τα εκθέματα των μουσείων που περιέσωσε η οργανωμένη επιμέλεια του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Η ΜΥΣΤΙΚΗ ΑΚΡΟΠΟΛΗ του Ιωάννη Γιαννόπουλου εκδόσεις ΕΣΟΠΤΡΟΝ

Καλτσάς Ν., «Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο», Αθήνα 2007