ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟ 1947

Το έτος αυτό επιλέχτηκε διότι την περίοδο αυτή έχουμε την οικονομική αποδέσμευση της Αγγλίας και την είσοδο των ΗΠΑ σαν οικονομική και στρατιωτική προστάτιδα της κυβερνήσεως των Αθηνών.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Μεταπολεμικό νόμισμα.

ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΗΠΑ

            Το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ λόγω του πολέμου είχε πενταπλασιαστεί, το ΑΕΠ των ΗΠΑ μειώθηκε 1,5% το 1946 και αυξήθηκε 10,5% το 1947, η ανεργία το ίδιο έτος ήταν 4% ο δε πληθωρισμός έφτανε τον Ιούνιο του 1946 30% και στις αρχές  του 1947 «έτρεχε» με 9,1%. Οι ΗΠΑ μόνο με την έναρξη του πολέμου στην  Κορέα κατάφερε να ενεργοποιήσει τον πολεμικό-αμυντικό τομέα της οικονομίας και μέσω αυτού εισήλθε σε φάση σταθερής ανόδου.

            Ο πρόεδρος Τρούμαν παρ όλα αυτά αποδέχτηκε την αντικατάσταση των Άγγλων στην Ελληνική εμφυλιακή αναμέτρηση. Για να εκτιμηθεί η όλη κατάσταση στην Ελλάδα στάλθηκε τον Φεβρουάριο του 1947 ο δικηγόρος  Paul A  Porter άνθρωπος της New Deal πολιτικής και στέλεχος του Δημοκρατικού Κόμματος, ο οποίος κατά την παραμονή του απέκτησε πολύ καλή γνώση της Ελληνικής πραγματικότητας, και με βάση τις πληροφορίες που μετέφερε, οργανώθηκε η αμερικανική βοήθεια (και επέμβαση) καθώς και η εξαγγελία του Δόγματος Τρούμαν.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ :  Ο Paul A. Porter στέλνει επιστολή προς τον υφυπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ W.L. Clayton με τις πρώτες εντυπώσεις του, γράφοντας μεταξύ των άλλων: «Εδώ δεν υπάρχει κράτος σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα. Αντ’ αυτού υπάρχει μία χαλαρή ιεραρχία ατομιστών πολιτικών, μερικοί από τους οποίους είναι χειρότεροι από άλλους, που είναι τόσο απασχολημένοι με τον προσωπικό τους αγώνα για εξουσία, ώστε δεν έχουν τον χρόνο να αναπτύξουν οικονομική πολιτική, ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι είχαν την ικανότητα».

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

            Η Ελλάδα προπολεμικά ήταν στην κατηγορία των φτωχότερων κρατών της Ευρώπης. Ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος πέρα των ανθρώπινων απωλειών που δημιούργησε, εκμηδένισε την αξία του ελληνικού νομίσματος και κατέστρεψε το υπάρχον υλικό κεφάλαιο. Η κατάσταση αυτή απαιτούσε κυβέρνηση ιδιαιτέρων ικανοτήτων και ξεκάθαρων στόχων.

Οι οικονομικές πολιτικές στο τέλος του πολέμου μπορούν να συνοψιστούν:

 Α. Στην οικονομική πολιτική της κυβέρνησης του βουνού εκδηλώθηκε στην έκδοση χρήματος με κάλυμμα  σιταριού (πράξη 28 της ΠΕΕΑ) φυσικά ήταν μια ενέργεια χωρίς συνέχεια.

Β. Στην πολιτική των κυβερνήσεων που προέκυψαν από την συμφωνία του Λιβάνου και η πολιτική αυτή κατά τον G Patterson που ήταν αυτόπτης μάρτυς των οικονομικών εξελίξεων συνίσταται στην διαπίστωση «…οι Έλληνες και οι συμμαχικές Αρχές μην έχοντας προσεκτικά διατυπωμένα σχέδια κοίταζαν χωρίς ελπίδα το χάος…». Ο  G Patterson έκανε μια διατριβή το 1948 με εξαιρετική σημασία, ο άνθρωπος αυτός ήρθε στην Ελλάδα σαν μέλος Νομισματικής Επιτροπής και ως εκ τούτου οι επισημάνσεις του έχουν ιδιαίτερη σημασία.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Το σχέδιο Μάρσαλ για την Ευρώπη.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ

            Μετά την απελευθέρωση υπήρξαν Έλληνες οικονομολόγοι που είχαν απόψεις και προτάσεις για το οικονομικό μας ζήτημα, οι προτάσεις τους  γινόταν ή όχι δεκτές με βάση πολιτικά και συγκυριακά κριτήρια. Εξέχουσα μορφή την εποχή αυτή είναι ο Κυριάκος Βαρβαρέσος (καθηγητής, Ακαδημαϊκός,   Διοικητής της Τραπέζης της Ελλάδος, υπουργός της Ελληνικής κυβέρνησης του Λονδίνου πρέσβης της Ελλάδος σε οικονομικά και διεθνή ζητήματα), Ο Κ Βαρβαρέσος είχε τεράστια θεωρητική πείρα και συμμετείχε στην στιβαρή διοίκηση της πολεμικής οικονομίας της Μ Βρετανίας που με βασική σκέψη «How to pay for the war» του keynes αντιμετώπιζε την πολεμική προσπάθεια.

            Ο Βαρβαρέσος λοιπόν πίστευε από την άνοιξη του 1944 ότι « μόνον με ευρύτατη κοινωνική συναίνεση θα επουλωνόταν οι πληγές της κατοχικής λεηλασίας». Τα μέτρα που πρότεινε ήταν η νομισματική κυκλοφορία στο1/5 του ύψους πριν την 28 Οκτωβρίου 1940. Σύμφωνα με τις σκέψεις του, το Εθνικό εισόδημα είχε μειωθεί 50% ενώ οι τιμές είχαν ανέλθει 50% άρα η προπολεμική κυκλοφορία θα εξυπηρετούσε τις μεταπολεμικές συναλλαγές, με μια εξίσωση :

(Απελευθέρωση νομισματικής κυκλοφορίας / προπολεμικής νομισματικής κυκλοφορίας) Χ προπολεμική αξία λίρας = ισοτιμία δραχμής.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Τον Ιούλιο του 1947 ιδρύθηκε η «Επιτροπή για την Ευρωπαϊκή Οικονομική Συνεργασία» (OEEC), που αποσκοπούσε στη διαχείριση του Σχεδίου Μάρσαλ, ενώ το 1949 ακολούθησε η ίδρυση από τους Σοβιετικούς του «Συμβουλίου Αμοιβαίας Οικονομικής Βοήθειας (COMECON).

            Το καλοκαίρι όμως του 1944 η υποτίμηση της ταχύτητας κυκλοφορίας του χρήματος είχε πάρει, η τελική πρόταση του 1/5 για την νομισματική κυκλοφορία σήμαινε ανατίμηση της δραχμής έναντι της λίρας. Ο Βαρβαρέσος  ταυτόχρονα δεν ήταν αρεστός στον Γ Παπανδρέου, ο οποίος προτιμούσε τον καθηγητή Ξενοφώντα Ζολώτα που είχε συνεργαστεί μαζί του στην «Σοσιαλιστική Ένωση» μαζί με τον Α Αγγελόπουλο και τον Κ Καραμανλή.

            Ο Ξ Ζολώτας κατέθεσε γραπτώς τον Σεπτέμβριο του 1944 ότι δεν υπήρχε αξιόπιστος διοικητικός μηχανισμός για την ανασυγκρότηση της χώρας, και αυτό τον ρόλο θα έπρεπε να αναλάβει η ελεύθερη αγορά. Έτσι την ισοτιμία με τα ξένα νομίσματα  θα την καθόριζε η ελεύθερη αγορά, κεντρική θέση στην σκέψη Ζολώτα κατείχε η αγορά και η πώληση χρυσών λιρών από την κεντρική τράπεζα στην ελεύθερη αγορά, αυτή η ενέργεια θα καθόριζε την ισοτιμία της νέας δραχμής, με αυτό τον τρόπο ήθελε την φυσική καταστροφή της οικονομίας και του νομίσματος της κατοχήςκαι η ανασυγκρότηση θα προέκυπτε βαθμιαία, ακόμα και αν οριζόταν το 1/5 δεν θα κατανεμόταν ομοιόμορφα στους οικονομικούς δρώντας, δηλαδή ήθελε την να λειτουργήσει πρώτα η παραγωγική μηχανή  και με νομισματικούς χειρισμούς να οδηγηθούν σε «ορθή» νομισματική κυκλοφορία, το κράτος κατά τις απόψεις του Ζολώτα θα εγγυόταν την δραχμή 100% με χρυσό.

 Κατά τον Palairet ο Ζολώτας είχε κατά νου μια Ρωσική εμπειρία του 1923-1924 κατά την οποία οι καθημερινές συναλλαγές θα γινόντουσαν σε πληθωριστικές αξίες, ενώ οι επίσημες σε νέες αξίες με νόμισμα καλυπτόμενο από χρυσό, δηλαδή εφαρμογή σχεδίου έκπτωσης της δραχμής. Οι σκέψεις αυτές του Ζολώτα διαβιβάστηκαν δια της διπλωματικής οδού στον Βαρβαρέσο.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Οι θέσεις, αυτές, της αμερικανικής εξουσίας εκδηλώθηκαν στην Ευρώπη δια μέσου του Σχεδίου Μάρσαλ. Επρόκειτο για οικονομική βοήθεια που χορηγήθηκε σε χώρες της Ευρώπης.

            Οι  προτάσεις Ζολώτα έγιναν δεκτές και κλήθηκε να αναλάβει συνδιοικητής της Τραπέζης της Ελλάδος μαζί του θα ήταν σαν υφυπουργός Οικονομικών ο γραμματέας της ΠΕΕΑ Α Αγγελόπουλος και ο Α Σβώλος, η δε πολιτική αυτή είχε την επίσημη αναγνώριση του ΕΑΜ, ο Βαρβαρέσος στο άκουσμα αυτό παραιτήθηκε χωρίς όμως να γίνει δεκτή η παραίτηση από την κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, παρ όλα αυτά απείχε από τα καθήκοντα μέχρι τις αρχές του 1945. Οπότε ο Ζολώτας παραιτήθηκε λόγω πλήρους αποτυχίας της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας να σταθεροποιήσει την οικονομία που απέδιδε στα Δεκεμβριανά. Πάντως ο ίδιος ο Ζολώτας είπε σε Βρετανούς ότι «δεν ήξερε τι κάνει», μέχρι το Νοέμβριο του 1944 οι τιμές ανέβηκαν 50%.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1945-1947

            Η νέα δραχμή εισήχθη στις 11/11/1944 με τον Νόμο 18 η ισοτιμία ήταν:

1 Νέα δραχμή = 50.000.000.000 παλαιές δραχμές.

            Ταυτόχρονα διαγράφτηκαν χρέη, καταθέσεις, ασφαλιστικές υποχρεώσεις,  ομόλογα κλπ υποχρεώσεις σε παλαιές δραχμές, αυτό υπήρξε ο παράδεισος του οφειλέτη που ευνόισε τις τράπεζες, τις ασφαλιστικές εταιρείες, όσους είχαν τοποθετήσει πληθωριστικά χρήματα στην αγορά ακινήτων κατά την Κατοχή, το Δημόσιο που παράγραψε το εσωτερικό του χρέος και στην ουσία ήταν ένα αντιλαικό μέτρο με την συγκατάθεση του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Αμερικάνικη βοήθεια προς την Ελλάδα το 1947.

            Η πολιτική Ζολώτα έβαλε σαν ισοτιμία 600 δραχμές την λίρα, μετά την παραίτηση των υπουργών του ΕΑΜ ξέσπασε κρίση.

            Μετά την Βάρκιζα η κατάσταση χειροτέρεψε, η κυβέρνηση Πλαστήρα στηρίχτηκε σε πωλήσεις εφοδίων της UNRRA που έφτασε το 40% των δημοσίων εσόδων, οι βιομήχανοι περίμεναν «δανειακά κεφάλαια» για να επενδύσουν, οι εμπορικές τράπεζες δεν δάνειζαν για να πληρωθούν οι υπάλληλοι που είχαν προσληφθεί από τις κατοχικές κυβερνήσεις και ο Πλαστήρας για ανθρωπιστικούς λόγους τους κρατούσε. Έτσι την 1/6/1946:

 Η χρυσή λίρα είχε ισοτιμία 1 λίρα = 19.000 δραχμές,

 Οι τιμές είχαν ανέβει 400%

Οι μισθοί είχαν ανέβει  150%

Η βιομηχανική παραγωγή  ήταν στο 30% του 1938

Και μόνο το ενοικιοστάσιο λειτουργούσε υπέρ των κοινωνικά αδυνάτων.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Μια φωτογραφία τον Ιούλιο του 1944. Ανδρέας Παπανδρέου (αριστερά), Κυριάκος Βαρβαρέσος (μέση) και Αθανάσιος Σμπαρούνης (δεξιά) στο ξενοδοχείο «Μount Washington», όπου έγινε η διάσκεψη του Μπρέτον Γουντς. Οι δύο είναι ήδη καθηγητές Οικονομίας, ο τρίτος βοηθός καθηγητή ακόμη.

            Στις 3/6/1945 ανέλαβε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης ο Βαρβαρέσος και εφάρμοσε τις δικές του απόψεις για την σταθεροποίηση της οικονομίας, υποτίμησε την δραχμή 70% αύξησε τους μισθούς ιδιωτικών και δημοσίων υπαλλήλων κατά 50% μείωσε στο μισό τις τιμές των ειδών της UNRRA, ενεργοποίησε την αγορανομία, εισήγαγε έκτακτη εισφορά πληρωτέα σε 9 δόσεις (αυτή απέδωσε το 70% των αμέσων φόρων). Η πολιτική αυτή απέδωσε για δύο μήνες και έφερε την ισοτιμία 1 λίρα =17.000 δραχμές και μείωση τιμών κατά 20%  η αναγγελία όμως ότι θα απολύσει τους Δημοσίους υπαλλήλους που προσλήφτηκαν στην κατοχή δημιούργησε απεργίες  και υποχρέωσε την Βαρβαρέσο να παραιτηθεί και οικονομικός τσάρος γίνεται ο Γ Κασιμάτης.

            Ακολουθεί νομισματική αναρχία που ανέβασε τον δείκτη κόστους ζωής Σεπτέμβρης 1945 από 15,5 σε Ιανουάριος 1946 100,3, η αξία των μισθών καταποντίστηκε και κατά τον Patterson «η κυβέρνηση δεν κυβερνούσε. Απλώς επέβλεπε την αποπροσανατολισμένη οικονομία».

            Για την αντιμετώπιση αυτής της καταστάσεως η Αγγλία δίνει :

13/1/1946 δάνειο 25.000.000  τον Φεβρουάριο δίνει 10.000.000 για στρατιωτικές δαπάνες και 45.000.000 για αγορά πλοίων τύπου Liberty. Στις 24/1/1946 επεγράφη  η Συμφωνία του Λονδίνου που απαλλασσόταν η Ελλάδα από τις οικονομικές της υποχρεώσεις προς την Βρετανία με αντάλλαγμα  την δημιουργία επιτροπής που θα είχε Άγγλο και Αμερικάνο με δικαίωμα ΒΕΤΟ.

 

 

            Στις 31/3/1946 η δραχμή είχε ισοτιμία 1 λίρα = 20.000 δραχμές ενώ υπουργός οικονομικών έγινε ο Δ Χέλμης που παρέμεινε καθ όλη την διάρκεια του εμφυλίου. Η ισοτιμία δραχμής δολαρίου παρέμεινε σταθερή από τον Ιανουάριο του 1946 μέχρι τον Ιανουάριο του 1947 σε 1 δολάριο = 5.000 δραχμές, τον Μάριο του 1947 έγινε σε 1 δολάριο = 8.000 δραχμές, η δε ξένη βοήθεια έφτασε τα 700.000.000 δολάρια.

            Τον Φεβρουάριο του 1947 η Ελλάδα είχε πλέον εξαντλήσει τα αποθέματα χρυσού της Τραπέζης της Ελλάδος.  Από την απελευθέρωση μέχρι εδώ είχαν ήδη σχηματιστεί δέκα κυβερνήσεις.

 

            Ένας από τους παράγοντες που επέτειναν την διάθεση για τον Εμφύλιο ήταν και η άνιση κρατική συνδρομή, μετά την συμφωνία της Βάρκιζας η βοήθεια της ΟΥΝΡΑ που γινόταν δια μέσου των «επιτροπών της ΟΥΝΡΑ» χρησιμοποιήθηκαν κατά επιλεκτικό τρόπο και με μοναδική μέριμνα την συγκρότηση προσωπικού μηχανισμού που θα στήριζε τις επικείμενες εμφυλιακές εξελίξεις. Μια ισχυρή πίεση προς τις εξαθλιωμένες μάζες άσκησε η ΑΜΑΓΚ (AMAG Americon Mission for to Greece) που εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και ανέλαβε τη διαχείριση των αμερικανικών κονδυλίων για ένα περίπου χρόνο μέχρι την άνοιξη του 1948 και την αναβάθμιση που έγινε στα πλαίσια του σχεδίου Μάρσαλ.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : Την κυβέρνηση Μάξιμου ακολούθησε η βραχύβια κυβέρνηση Τσαλδάρη, η οποία παρέμεινε στην εξουσία έως την 7 Σεπτεμβρίου 1947, οπότε την εξουσία ανέλαβε ο γηραιός κεντρώος πολιτικός Θεμιστοκλής Σοφούλης, ηγούμενος κυβέρνησης συνεργασίας «Λαϊκών» και «Φιλελευθέρων».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. ΖΗΤΕΙΤΑΙ ΕΝΑ ΘΑΥΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ του Paul A  Porter εκδόσεις ΒΗΜΑ μαρτυρίες.
2. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ τόμος 17 εκδόσεις ΔΟΜΗ.